آشنایی با اینسترومنت دندانپزشکی
حفظ کیفیت همواره یکی از دغدغه های اصلی دندانپزشکان و تیم آنهاست به صورتی که در انتخاب و خرید ابزار، تجهیزات و تمام ملزومات دندانپزشکی وسواس خاصی به خرج می دهند. ابزار دندانپزشکی از متنوع ترین و پیچیده ترین دسته بندی ها و ملزومات مطب هستند که خرید آن ها همواره با چالش های زیادی روبه روست. این تنوع بالا در وهله اول می تواند باعث سردرگمی شود و انتخاب آن ها را دشوارتر از آن چه که هست نشان دهد. بنابراین ابتدا پیش از اقدام به خرید لوازم دندانپزشکی بیایید کمی بیش تر با آن ها آشنا شویم.
اینسترومنت دندانپزشکی چیست؟
به تمام ابزاری که دندانپزشک و تیم او برای معاینه، ترمیم، عصب‌کشی و به‌طورکلی امور مربوط به جراحی دندان، لثه و فک بیمار استفاده می کنند، اینسترومنت گفته می شود که بسیاری از آن‌ها را می توان بارها و بارها بعد از استریل کردن استفاده کرد. اینسترومنت دندانپزشکی دسته‌ای گسترده با تنوع بسیار بالا هستند که بنا به نوع معالجه توسط دندانپزشک استفاده میشوند. به طور کلی اینسترومنت ها را می توان به 5 دسته اصلی اینسترومنت معاینه، ترمیمی، جراحی، کامپوزیت و ایمپلنت تقسیم کرد که در این مقاله به شرح هرکدام از آن ها می پردازیم.
انواع ابزار دندانپزشکی
ابزار دندانپزشکی را از جهات مختلفی دسته بندی می کنند که می توان به دسته بندی آن ها از نظر قدرت، سرعت و حوزه درمان اشاره کرد. در این مقاله ما اینسترومنت دندانپزشکی را از جهت حوزه فعالیت آن ها دسته بندی کرده ایم که شامل ابزار معاینه، ابزار ترمیمی، ابزار جرمگیری، ابزار ارتودنسی و لابراتواری می شوند.
ابزار معاینه دندانپزشکی (Examination instrumentِ)
اولین و ابتدایی ترین ابزار دندانپزشکی، اینسترومنت معاینه است. این دسته که تقریباً در تمام اعمال دندانپزشکی حضور دارند مانند آینه، انبردست‌های پنبه‌ای، انواع سوند و پنس برای تشخیص نوع بیماری مورد استفاده قرار می گیرند.
آینه دندانپزشکی چیست؟ (Dental Mirror)
از آینه ها معمولا به 3 هدف دادن دید غیرمستقیم به دندانپزشک، تاباندن نور به سطح مورد نیاز و کنار زدن بافت نرم استفاده می شود. این ابزار در ابعاد متفاوتی تولید شده و با توجه به قطر آینه شماره گذاری می شود. آینه شماره 4 (قطر 18 میلی متر) و 5 (قطر 20 میلی متر) بیش تر از همه مورد استفاده دندانپزشکان قرار می گیرند. از آینه شماره 2 نیز بیش تر برای دندان های عقبی و نواحی ای از دندان که به آینه کوچک تری نیاز است استفاده می شود.
آینه ای که دندانپزشک استفاده می کند یک آینه مقعر است که به سمت داخل خم می شود. بنابراین; تصویر روشن تر و بزرگ تری از جسم اصلی نمایش می دهد. آینه مقعر تصاویر را معکوس نشان نمی دهد و این دلیل دیگری برای استفاده از این نوع آینه است. برخی از انواع پیشرفته تر آینه ها دارای یک لامپ هستند تا دید دندانپزشک را بهتر کنند. علاوه بر این پزشک گاهی از آن ها برای کنار زدن زبان بیمار از سر راهش استفاده می کند. درست است که در اکثر مواقع دندانپزشک بدون حضور آینه نیز می تواند تمام نواحی دهان را ببیند ولی مشروط به این که خودش را در موقعیت بد جسمانی قرار بدهد. در واقع وجود آینه دندانپزشکی تا حد زیادی از احتمال بروز گردن درد و کمر درد در دندانپرشکان می کاهد. آینه ها در 2 نوع فلزی و پلاستیکی موجود هستند. نوع پلاستیکی آن ها یکبارمصرف بوده و پس از هربار استفاده دور انداخته می شود.اما نوع فلزی آن ها را بعد از استریل کردن می توان بارها و بارها استفاده کرد.
پنس دندانپزشکی (Cotton plier)
از این ابزار برای برداشتن وسایل کوچک و سبک مانند پدهای پنبه‌ای و قرار دادن آن‌ها روی زخم یا خونریزی برای جمع کردن ترشحات و خون استفاده می شود. این اینسترومنت به نوعی دست دوم پزشک محسوب شده و یکی از مهم ترین ابزار دندانپزشکی است. پنس ها اشکال محتلفی دارند. آن ها را می توان به 3 دسته سرصاف (مستقیم) ، سر کج و قفل شونده تقسیم کرد.
انواع پنس دندانپزشکی
- پنس قفل شونده: این پنس ابزاری کاربردی برای دندانپزشکانی است که کارهای ظریف انجام می دهند و با قطعات کوچک سرو کار دارند. این ابزار دسته هایی شبیه قیچی و قفل شونده جهت نگه داشتن ابزاری مانند سوزن جراحی دارد از این رو به آن ها پنس سوزن گیر نیز می گویند.
- پنس مستقیم: این نوع از پنس ساده ترین شکل آن است و در 2 مدل ساده و کوخری تولید شده و سری آن ها به صورت نازک یا پهن است.
- پنس سرکج (دو خم): کاربرد این پنس تقریبا شبیه به نوع سرصاف آن است با این تفاوت که به دلیل سری کج این ابزار امکان استفاده از آن در نواحی از دهان که دسترسی به آن ها دشوارتر است پیشنهاد می شود.
پنس ها را می توان از نظر تعداد دفعات مصرف نیز دسته بندی کرد.
- پنس یکبار مصرف: این پنس ها از جنس پلاستیک ساخته شده و به دلیل نداشتن قابلیت اتوکلاو پس از استفاده دور انداخته خواهند شد.
- پنس چندبار مصرف: این نوع از پنس ها از جنس استیل ضدزنگ هستند و قابلیت اتوکلاو دارند. پس بعد از هربار استفاده، پس از استریل شدن، می توان باز هم از آن ها استفاده کرد. این ابزار یکی از پرکاربردترین اینسترومنت های دندانپزشکی هستند به همین دلیل تولید انبوه دارند و در سطح گسترده عرضه می شوند.
سوند دندانپزشکی (Dental Explorer)
پوسیدگی های باقیمانده در زیر دندان که از نظر دور می مانند، همواره به عنوان معضلی برای دندانپزشکان مطرح بوده اند. این پوسیدگی ها می توانند در بلندمدت منجر به شکستن دندان شوند. سوند در اندازه‌ها و فرم‌های مختلف برای اندازه‌گیری عمق پاکت پریودنتال در اطراف دندان و تست پوسیدگی آن ها کاربرد دارد. این ابزار با دارا بودن سری داس مانند به میله داسی یا Sickle Probe نیز شناخته می شوند. این وسیله در ابتدا برای جستجو در بین دندان‌ها، پیدا کردن محل پوسیدگی و همچنین تراشیدن تارتار و پلاک استفاده می‌شد. اما امروزه بسیاری از دندانپزشکان برای پرکردن لبه های دندان ها و جرمگیری نیز از این ابزار استفاده می کنند. سوندها در انواع یک سر یا دوسر و سوند مدرج در بازار موجود هستند. سوند مدرج جهت اندازه گیری عمق پاکت بر حسب میلی متر استفاده می شود. نام دیگر این ابزار اکسپلورر (Explorer) است که از جنس استیل ضدزنگ ساخته می شود و قابلیت اتوکلاو نیز دارد. شماره 23 با نوک تیز، شماره 17، اندودنتیک شماره 15 و شماره 6A از سوندهای پرکاربرد و محبوب دندانپزشکان هستند.
سوند دندانپزشکی یکبارمصرف
یکی از محبوب ترین ابزار دندانپزشکی سوند یکبار مصرف می باشد که علاوه بر جلوگیری از انتقال انواع بیماری، سرعت زمان انجام کار را بالا برده و کار دستیاران را به مراتب آسان تر می کند زیرا نیاز به استریلیزاسیون نداشته و به راحتی پس از هربار استفاده می توان آن را دور انداخت.
ابزار ترمیمی دندانپزشکی (Restorative instruments)
برای دندانپزشکان حاذق همیشه ترمیم دندان بر کشیدن آن اولویت داشته و دارد. ترمیم دندان به هر نوع درمانی گفته می شود که برای بازیابی زیبایی و عملکرد دندان آسیب دیده اجرا می شود. به دلایل زیادی یک دندان می تواند به ترمیم نیاز داشته باشد و امروزه یکی از شایع ترین کارهایی که در مطب های دندانپزشکی صورت می گیرد ترمیم دندان با آمالگام است. متخصص دندانپزشک برای اینکه متوجه شود که دندان شما پوسیده شده است یا نه و اینکه آیا نیاز به پرکردن دندان دارید یا خیر، از روش ها و اینسترومنت های زیادی استفاده می کند. در طول انجام اعمال ترمیمی در دندانپزشکی از اینسترومنت های زیر استفاده میشود.
آمالگام کریر دندانپزشکی (Amalgam Carrier)
حمل کننده آمالگام یا همان آمالگام کریر ابزاری برای انتقال ماده آمالگام به داخل دهان بیمار است. برای قرار دادن ماده آمالگام، دندانپزشک باید ابتدا پوسیدگی را از دندان خارج کرده سپس با استفاده از آمالگام کریر، ماده آمالگام را وارد حفره مورد نظر کند. این اینسترومنت جزو معدود ابزاری است که وجودش در مطب های دندانپزشکی ضروری نیست اما در اکثر آن ها پیدا می شود.
انواع آمالگام کریر دندانپزشکی
آمالگام کریر به عنوان یکی از ابزار دندانپزشکی دارای انواع مختلفی است که هر یک معایب، مزایا و قیمت های متفاوت خود را دارند. آمالگام کریرها در 3نوع مستقیم، خمیده (Curved) و تفنگی با زوایای مختلف موجود هستند که در مقاله "همه چیز در مورد آمالگام" به شرح کامل آن ها پرداخته ایم. اما در زمان خرید آمالگام کریر، نکته ای که بیش تر به شما کمک خواهد کرد جنس سازنده آمالگام کریر خواهد بود.
آمالگام کریر فلزی
قابلیت استریلیزاسیون در ابزار یک ویژگی مهم به حساب می آید که اغلب افراد به دنبالش هستند که این ویژگی را می توانید در آمالگام کریر فلزی پیدا کنید. آمالگام کریر فلزی را می توانید پس از هربار استفاده درون اتوکلاو استریل کنید اما یک نکته بسیار مهم این است که به هیچ عنوان نباید هیچ میزان از آمالگام درون این ابزار باقی مانده باشد.
آمالگام کریر پلاستیکی
تا به این جا تمام ابزار پلاستیکی دندانپزشکی را که مورد بررسی قرار دادیم، آن ها را یکبار مصرف خواندیم.اما در مورد آمالگام کریرپلاستیکی این نکته صادق نیست. در صورتی که اتوکلاو موجود در مطب شما اتوکلاو بخار نباشد، می توانید این ابزار پلاستیکی را نیز استریل کرده و از آن بارها استفاده کنید اما به طور کلی این روش از نظر بهداشتی توصیه نمی شود و با توجه به قیمت پایین آمالگام کریر، برای حفظ سلامت بیمار بهتر است از آن به صورت یکبار مصرف استفاده شود.
برنیشر دندانپزشکی (Burnisher)
هرچه سطح آمالگام صیقلی تر باشد، پلاک های میکروبی کمتر به آن می چسبند در نتیجه احتمال پوسیدگی دندان پایین می آید. وظیفه برنیشر صیقل دادن و هموارسازی آمالگام و گاهی حالت دادن به آن است. این ابزار دستی معمولا در مرحله آخر ترمیم دندان برای پولیش کردن و یکدست کردن ماده آمالگام استفاده می شود. این ابزار در انواع برنیشر ساده، برنیشر تخم مرغی،بلوطی، تی(T) برنیشر، برنیشر گلابی شکل و ... موجود هستند. هر یک از انواع برنیشر عملکرد منحصر بفرد خودشان را دارند. اکثر برنیشرها در طول 171 میلی متری ساخته می شوند و برای استفاده با دست چپ و راست مناسب هستند.
انواع برنیشر دندانپزشکی
قلم برنیشر دندانپزشکی نیز مانند سایر ابزار تنوع زیادی دارد. در واقع این تنوع را می توان مدیون تعداد بالای شرکت های تولید کننده دانست. اما به طول کلی دو نوع از برنیشرها را می توان از سایر آن ها پرکاربردتر و محبوب تر دانست.
برنیشر گرد (Acorn-shaped burnisher): این برنیشرها که به دلیل سری به شکل بلوط به این نام شناخته می شوند یکی از پرکاربردترین برنیشرها در دندانپزشکی هستند. سایز اول این ابزار یک سری به سایز 2 میلی متر یا 3 میلی متر و سری دیگری به سایز 2.5 میلی متر یا 3.5 میلی متر دارد. این برنیشرها بیش ترین استفاده را در عملیات ترمیمی دندان دارند و معمولا از استیل ضدزنگ یا فلز قلع سیاه ساخته می شوند.
برنیشرهای تخم مرغی (Ovoid-shaped burnisher): این مدل از برنیشرهای 2 سر تخم مرغی در دو سایز پرکاربرد موجودند. سایز اول آن ها دارای یک سر 2 میلی متری و سری دیگر آن 3.5 یا 5.5 میلی متری است. سایز دیگر آن یک سری 4 یا 2.5 میلی متری و یک سری 5.5 یا 3 میلی متری دارد.
کندانسور دندانپزشکی چیست؟ (Condenser)
کندانسور یک قلم فلزی در نوع یک سر یا دو سر است که یکی دیگر از ابزار پرکاربرد در دندانپزشکی است. نام این ابزار از ریشه فعل Condense به معنای متراکم کردن گرفته شده است. نقش این اینسترومنت جای دادن صحیح و فشردن کامل مواد آمالگام یا گاهی کامپوزیت داخل حفره‌های دندان است. ساختار این ابزار به گونه‌ای است که پزشک امکان دسترسی راحت به تمام نواحی دهان را خواهد داشت. کندانسورها در 2 نوع صاف و پروگزیمال تولید می شوند. نوع صاف این اینسترومنت به صورت تخصصی برای فشرده کردن مواد آمالگام درون حفره دندان استفاده می شود و برای استفاده در حفره های عمیق پیشنهاد نمی شود. نوع پروگزیمال که دارای 2 سری صاف و دندانه دار است برای حفره های عمیق تر طراحی شده و برای استفاده در نواحی کناری و مرکزی دندان مناسب است.
کاربرد کندانسور دندانپزشکی
از کندانسور دندانپزشکی برای صاف کردن و متراکم کردن مواد ترمیمی مانند آمالگام و کامپوزیت در هنگام ترمیم دندان ها، به ویژه دندان های خلفی، استفاده می شود. این ابزار به دلیل سری به خصوص معمولا تختی که دارد اغلب اوقات در ترمیم سطوح اکلوزال یا همان سطح جونده دندان ها به کار گرفته می شود.
انواع کندانسور دندانپزشکی
کندانسورها به 5 دسته کندانسور معمولی، استوانه ای، بک اکشن (Back action)، کامپوزیت و مارکلی تقسیم می شوند.
- کندانسور معمولی و استوانه ای: این دو نوع کندانسور برای فشرده سازی مواد آمالگام درون حفره های دندانی طراحی شده اند و از ساده ترین کندانسورها هستند. این ابزار نیز مانند تمام ابزار غیر یکبار مصرف دندانپزشکی از جنس استیل ضدزنگ بوده و قابلیت اتوکلاو دارند.
- کندانسور کامپوزیت: کندانسورهای کامپوزیت بر خلاف کندانسورهای آمالگام ( معمولی) باید سری صاف داشته باشند.
- کندانسور بک اکشن: به دلیل زاویه ی خاصی که در قسمت گردن یا Shank این کندانسور (برای دسترسی بهتر) وجود دارد به آن کندانسور Back Action گفته می شود.
- کندانسور مارکلی: برخی کندانسورها مثل کندانسور مارکلی با انتهای باریک برای فشردن مواد ترمیمی در حفره های ریز طراحی شده اند.
قلم کارور دندانپزشکی (Carver)
فرم دادن آمالگام و رزین کامپوزیت بعد از قرار دهی در حفره تراش خورده بر عهده کارور است. فرم دادن مواد به نزدیک ترین و شبیه ترین نتیجه نسبت به دندان طبیعی، فرم دادن به کناره‌ها، برداشتن اضافات و لبه‌ها نیز وظایف کارور هستند. به طور کلی از لبه تیز کارورها در راستای برش و فرم دهی به آمالگام سفت نشده و از سمت نیزه‌ای آن در راستای فشردن و متراکم سازی آمالگام بهره گرفته می شود.
انواع کارور دندانپزشکی کدامند؟
کارورها به دو دسته اصلی تقسیم میشوند که شامل کارور‌هایی که هر دو سر آن‌ها کارور است و آن هایی که یک سمت آن کارور و سمت دیگر کندانسور یا اسپاتول است، هستند. انواع مختلفی از کارورها مانند کارور هولن باخ، کارور لوزی کوچک، کارور نیزه‌ای در ابعاد مختلف، کارور لوزی متوسط، کارور لوزی 90 درجه‌ای یا کارور تراشگر الماس در بازار موجود هستند. دندانپزشکان ظرافت کارهای ترمیمی را تا حد زیادی به کارور مدیون هستند.
کارورهای دندانپزشکی از سه جزء اصلی دسته، ساق و تیغه تشکیل شده اند. تیغه در طرح‌های متنوع در جهت فرم‌دهی به مواد یا کامپوزیت طراحی شده است. طول و قطر دسته‌ها در انواع کارو‌ها متفاوت است. شکل دسته این ابزار عموماً به صورت شش ضلعی یا هشت ضلعی می‌باشد. ساق کارور که متصل کننده دسته و تیغه است ممکن است از دسته جدا شود یا به صورت ممتد به دسته چسبیده باشد. ساق‌ها می‌توانند در یکی از اشکال صاف، گرد، مخروطی یا زاویه دار باشند. این قسمت از کارور به واسطه یک یا چند خم ساخته شده تا از چرخش ابزار در حین انجام جراحی جلوگیری شود.
اکثر کارورهای موجود در بازارهای داخلی ساخت کشور پاکستان هستند.
اکسکویتور دندانپزشکی (Excavator)
این ابزار برای برداشتن پوسیدگی‌هایی که اغلب نزدیک به اعصاب هستند و گاهی برای برداشتن پانسمان دندان استفاده میشود. نام این ابزار از واژه انگلیسی Excavator به معنی حفر کننده برداشته شده است. سری این اینسترومنت یک میله بلند با سری تیز دقیقا مانند یک قاشق بسیار کوچک است. در عملیات ترمیمی دندان، پیش از قرار دادن ماده آمالگام یا کامپوزیت درون حفره دندان، ابتدا باید پوسیدگی های نزدیک پالپ توسط اکسکویتور که یکی از ابزارهای دستی دندانپزشکی است برداشته شود. این اینسترومنت معمولا در 4 سایز کوچک، متوسط، بزرگ و بسیار بزرگ تولید می شود. جنس بدنه این ابزار نیز مانند اکثر اینسترومنت های دندانپزشکی از استیل ضدزنگ است تا قابلیت اتوکلاو خود را از دست ندهد.
اسپاتول دندانپزشکی (Spatula)
اسپاتول دندانپزشکی وظیفه برداشتن و جا به جا کردن مواد دندانپزشکی را بر عهده دارد. در فضای دندانپزشکی نباید هیچ موادی با دست خالی برداشته شود؛ بنابراین وجود وسیله‌ای برای انجام این کار لازم و ضروری است. اسپاتول در دندانپزشکی دقیقا همین کار را انجام می‌دهد. این ابزار دارای یک سر قاشق مانند برای برداشتن مواد و یک سر که تیغه‌ای پهن دارد برای خرد کردن و خراشیدن مواد استفاده میشود است. اسپاتول‌ها جنس‌های مختلفی دارند ولی در ایران عموما از نوع فلزی آن استفاده میشود. اسپاتول ها از جنس های مختلف فلزی، پلاستیکی و چینی ساخته می شوند.
انواع اسپاتول دندانپزشکی
نوع های فلزی معمولا از جنس فولاد ضدزنگ هستند که در مقابل آب جوش، اسیدها، بازهاو اغلب حلال ها مقاوم هستند. نوع های پلاستیکی عمدتا از جنس های PTFE، پلی استایرن و پلی آمیدی هستند. در ایران عمدتا از نوع فلزی استفاده می شود. اسپاتول های پلی استایرنی معمولا برای کارهای آزمایشگاهی استفاده میشوند که بعد از استفاده دور انداخته می شود. این نوع از این محصول یک بار مصرف هستند. نوعی از اسپاتول ها به نام میکرواسپاتول نیز وجود دارد که در واقع همان اسپاتول بسیار کوچک است و برای برداشتن مقادیر خیلی کم از مواد مورد استفاده قرار می گیرد.
فورسپس دندانپزشکی (Forceps)
فورسپس یکی از اینسترومنت های دندانپزشکی بسیار آشنا برای عموم مردم است. این ابزار انبر مانند دقیقا همان وسیله ای است که از آن برای کشیدن دندان ها استفاده می شود. پزشک با استفاده از فورسپس (Forceps) دندان را گرفته و با حرکت های آرام آن را از داخل حفره خارج می کند. از آن جایی که دندان ها در زاویه های متفاوتی قرار دارند، فورسپس ها نیز در انواع مختلف و تنوع بالایی تولید می شوند. فورسپس ها را می توان از جنبه های مختلفی دسته بندی کرد.
انواع فورسپس دندانپزشکی
فورسپس یکبارمصرف: این مدل ابزار دندانپزشکی از پلاستیک و مواد اولیه با کیفیت پایین تر ساخته شده و بعد از یک بار مصرف دیگر قابل مصرف نیستند.
فورسپس چندبار مصرف: این ابزار به طور معمول از جنس فولاد کربن با کیفیت بالا ساخته شده است در نتیجه در برابر استریلیزاسیون های مکرر در اتوکلاو های درجه حرارت بالا مقاوم خواهد بود. برخی از این ابزارها دارای جنس فولاد ضدزنگ با کیفیت بالا، کروم و وانادیوم ساخته شده اند و لبه ها دوام کامل دارند و به هیچ وجه دچار زنگ زدگی نمی شوند.
فورسپس قفل شونده: گیره یا فورسپس قفل شونده برای گرفتن و نگه داشتن اشیا و بافت ها استفاده می شود. اگر از این ابزار برای فشرده سازی شریان برای پیشگیری از خونریزی استفاده شود به آن هموستات گفته خواهد شد. نوع دیگر قفل فورسپس ها، سوزن های نگهدارنده می باشند که برای هدایت یک سوزن به سمت بافت ها استفاده می شوند.
فورسپس شستی: این نوع فورسپس به وسیله انگشت شست بین دو یا سه انگشت یک دست قرار می گیرد و انتهای آن بر روی اولین عضله در میان انگشت شست و انگشت اشاره قرار داده می شود. فنر در این ابزار در انتها قرار دارد و تا زمانی که فشار وارد می شود دو طرف فورسپس از هم جدا نخواهند شد. این قابلیت به دندانپزشک اجازه می دهد تا اشیا و بافت های کوچک را به راحتی و به سرعت حرکت دهد. از این ابزار برای نگه داشتن بافت های کنار بخیه، به آهستگی کشیدن بافت ها در مدت جراحی و یا جابه جایی پانسمان یا پارچه بدون استفاده از دست یا انگشتان استفاده می شود.
فورسپس بزرگسالان و اطفال: همان طور که از نام این دسته بندی مشخص است، انتخاب نوع فورسپس علاوه بر نظر پزشک، به سن مراجعه کننده نیز بستگی دارد. فورسپس های بزرگسالان و اطفال خود به دسته های متفاوتی تقسیم می شوند که در مقاله مرتبط به آن ها به طور کامل شرح داده شده اند.
کلمپ هموستات
ابزار قیچی مانندی که اغلب به صورت روزمره استفاده می شود پنس هموستات است. نام این اینسترومنت از ریشه انگلیسی Hemostasis به معنای خون ایستی یا بند آمدن خون گرفته شده است. لبه‌های تیغه این ابزار دارای شیارهایی هستد که حمل و نگه داشتن وسایل را آسان می‌کنند. از این رو از هموستات اغلب برای نگه‌داشتن پدهای پنبه‌ای بر روی محل خونریزی استفاده میشود. در زمان عمل جراحی به 3 منظور از هموستات استفاده می شود. اولین و بیش ترین کاربرد آن بستن و مسدود کردن عروق خونی در زخم های کوچک است. دومین کاربرد این اینسترومنت نگه داشتن و دور کردن لایه های سطحی زخم در زمان انجام دبریدمان و جراحی های عمقی است. در آخر از این ابزار گاهی برای جستجو و نگاه انداختن به قسمت های عمیق تر زخم ها استفاده می شود.
ابزار جرمگیری دندانپزشکی (Dental Scaling & Root Planing Instrument)
پلاک میکروبی یا جرم یک لایه چسبناک و بدون رنگ از باکتری ها است که به صورت یک رسوب نرم بر روی دندان ها جمع شده و اگر 24 تا 48 ساعت به طور کامل بر روی دندان بماند و برداشته نشود، با مواد معدنی در بزاق دهان ترکیب و به مرور زمان سفت شده و محکم به سطح دندان ها می چسبد و با شستشو و مسواک پاک نمی شود. جرمگیری دندان باعث بهبود ورم و التهاب لثه شده و مانع از تبدیل شدن این مشکل به یک بیماری شدید لثه ای می شود. همچنین خطر پوسیدگی دندان را به شدت کاهش می دهد. با این‌حال، مزیت‌های جرمگیری دندان تنها تا زمانی‌دوام دارد که دوباره جرمی روی دندان شکل نگیرد. در این بخش از مقاله با تمام ابزار لازم برای جرمگیری دندان آشنا می شویم
کورت دندانپزشکی (Curette)
حذف پلاک زیر لثه‌ای برای بازگرداندن سلامت پریودنتیم مراجعه کننده بسیار لازم و ضروری است و از کورت‌های دندانپزشکی در دو نوع یونیورسال و گریسی برای انجام همین کار استفاده میشود. کورت‌های یونیورسال یا جهانی برای از بین بردن رسوبات و جرم‌های دندانی کم و متوسط کاربرد دارند. اما برای از بین بردن رسوبات غیرسطحی و زیادتر در کنار کورت یونیورسال، استفاده از کورت گریسی نیز ضروری است.
این اینسترومنت در دسته ابزار جراحی نیز قرار می گیرد. کورت‌ها در اندازه‌ها و اشکال متفاوتی وجود دارند ولی وجه مشترک همه آن‌ها سری گرد آن ها است تا کم‌ترین آسیب را به لثه وارد کنند. می توانید برای مطالعه بیش تر در مورد کورت ها به مقاله "کورت چیست و انواع آن کدامند" مراجعه کنید.
اسکیلر دندانپزشکی (Scaler)
"اسکیلر هرآنچه که لازم است را پاک می کند!" این جمله یک شرح کلی در مورد این اینسترومنت است. پس از نوشیدن و غذا خوردن ذراتی از موادغذایی مانند قند بر روی دندان‌ها باقی می‌مانند. که با مسواک زدن تا حد زیادی از بین می روند ولی برخی از آن‌ها مدت‌های طولانی بر روی سطح دندان باقی مانده و به مرور تشکیل جرم می‌دهند که فقط با جرمگیری از بین می‌روند. اسکیلر یکی از پایه‌ای ترین و همچنین دلهره آورترین ابزار جرمگیری است که وظیفه تراشیدن جرم و رسوبات باقی مانده در خط لثه و لابه لای دندان‌ها را بر عهده دارد. اسکیلرها در 3 نوع پروگزیمال، صاف و خمیده (Curved) تولید می شوند.
انواع اسکیلر دندانپزشکی
اسکیلر پروگزیمال: از این اسکیلر برای حفره های عمیق دندانی استفاده می شود.
اسکیلر صاف: این نوع از اسکیلر برخلاف مدل پروگزیمال به هیچ عنوان برای حفره های عمیق توصیه نشده و از آن ها برای کاربرد های سطحی استفاده می شود.
اسکیلر خمیده (Curved): مدل خمیده اسکیلرها کاربردی مانند نوع صاف آن ها دارند با این تفاوت که به دلیل سری خمیده (کرو)، امکان دسترسی به زوایای دور از دسترس را نیز فراهم می کنند.
پلایر و ابزار ارتودنسی دندانپزشکی (Orthodontic Instrument)
زیبایی دهان و دندان تاثیر به سزایی بر روی چهره افراد دارد. اما ارتودنسی فقط به منظور زیبایی انجام نمی گیرد بلکه مشکلات دیگری را نیز حل می کند. دندان های نامرتب، علاوه بر ظاهر بد، فشار زیادی را به سایردندان‌ها، لثه و مفاصل فک وارد می‌کنند، که می تواند منجر به مشکلاتی مانند سخت جویدن همراه با درد، ایجاد مشکل در لثه، پوسیدگی دندان‌ها، سردرد و میگرن شدید، درد پشت شانه و گردن، مشکلات گوارشی ناشی از بد جویدن غذا، مشکلات در مسواک و رعایت بهداشت دهان و دندان، مشکلات ظاهری و پایین آمدن اعتماد به نفس و مشکلات TMJ شود. ابزاری که به منظور انجام ارتودنسی استفاده می شوند، اینسترومنت ارتودنسی نام دارند که در این قسمت با آن ها آشنا خواهیم شد.
براکت ارتودنسی (Bracket)
یکی از اصلی‌ترین اجزا در فرایند ارتودنسی براکت‌ها هستند. این ابزار دقیقا همان نگین‌هایی هستند که دندانپزشک بر روی دندان‌ها قرار می‌دهد. نحوه عملکرد آن‌ها به این صورت است که فشار و نیروی سیم‌های ارتودنسی را به دندان‌ها منتقل می‌کنند تا دندان‌ها را به جایگاه صحیح خود بازگردانند. مطمئنا یک سیم قوس دار را نیز در عکس براکت ارتودنسی دیده‌اید. براکت‌های ارتودنسی برای اتصال همین سیم با چسب یا باند روی دندان‌ها در مراحل ارتودنسی به کار می‌روند.
انواع براکت ارتودنسی
براکت نامرئی: براکت نامرئی از جنس پلاستیک یا سرامیک ساخته شده و زمانی استفاده می شود که بیمار تمایلی به استفاده از براکت های فلزی نداشته و ترجیح می دهد که ظاهر ارتودنسی او طبیعی تر باشد. این نوع براکت ها ممکن است بر اثر استفاده مواد غذاییی رنگی مانند قهوه یا استعمال سیگار تغییر رنگ بدهند. هم چنین طول درمان ارتودنسی با این براکت ها از سایر انواع آن طولانی تر است.
براکت دیمون: براکت خود بازشونده دیمون، فشار لازم برای منظم کردن دندان‌ها را از طریق فنری بسیار نازک به سیم ارتودنسی وارد میکند. استفاده از براکت دیمون طول درمان ارتودنسی را کاهش می‌دهد. علاوه بر آن، هزینه ارتودنسی به دلیل کاهش تعداد کشیدن دندان‌ها و حفظ دندان‌های بیمار تا حد امکان، کمتر نیز خواهد بود. در استفاده از این براکت به دلیل حذف کش دور براکت‌ها، از تجمع پلاک روی دندان‌ها جلوگیری میشود. در نتیجه استفاده از براکت دیمون در مراحل ارتودنسی، لبخند طبیعی و جذابتری را برای شما به ارمغان می‌آورد.
براکت فلزی: این نوع از براکت را شاید بیش تر از همه دیده باشیم. در واقع پر استفاده ترین نوع براکت همین براکت های فلزی هستند. استفاده از این براکت ها به دلیل قابل بازیافت بودن، قابلیت استریلیزاسیون، مقاومت بالا در برابر فشار و هزینه کمتر نسبت به سایر براکت ها رایج تر است. تنها نقطه ضعف براکت فلزی مشخص بودن آن بر روی دندان ها است که باعث از بین رفتن حالت طبیعی لبخند خواهد شد.
براکت لینگوآل: براکت لینگوآل یکی از تغییر و تحولات صنعت دندانپزشکی هستند و شاید کمی نا آشنا باشند. این براکت ها مانند براکت های نامرئی طبیعی بودن ظاهر بیمار را حفظ می کنند اما نقطه ضعف آن ها نظافت سخت و احساس ناراحتی در طول درمان است.
پنس براکت (Bracket Placement Tweezer)
از پنس براکت جهت حمل کردن و قرار دادن براکت، با قرار دادن نوک پلایر در داخل شیار براکت استفاده می شود. از تیغه انتهای پنس می توان برای براکت های زاویه دار نیز استفاده کرد. این ابزار در 3 نوع تیغه دار، بدون تیغه و ظریف و در سایزهای مختلف برای استفاده در نواحی و زوایای مختلف دندان و دهان تولید می شود.
بند ارتودنسی (Band)
حلقه‌ای فلزی به نام بند در دسته اینسترومنت‌های ارتودنسی قرار می‌گیرد که به صورت حلقه دور دندان های عقبی کار گذاشته شده و بخش‌هایی از بریس را بر روی خود نگه می دارد. نیروی لازم برای برای رفع ناهنجاری‌های فک و دندان‌های عقبی از طریق پوشاندن کامل دندان با بند ارتودنسی تامین میشود. علاوه بر این ضعف ناشی از شکستن یا شل شدن براکت دندان‌ها در ارتودنسی ثابت با جایگزینی این تجهیزات بر روی دندان قابل جبران است. از آن جایی که هدف اصلی تمام ارتودنتیست ها درمان موفقیت آمیز بیمار است، گاهی ممکن است بنا به تشحیص خود از بند به جای براکت استفاده کنند.
مراحل نصب بند ارتودنسی
این حلقه فلزی باید کامل در اطراف دندان قرار گیرد؛ بنابراین برای نصب آن باید به صورت زیر عمل کرد:
اول ارتودنتیست مشخص می کند کدام یک از دندان ها به بند ارتودنسی نیاز دارند. سپس اطراف این دندان ها را جداکننده یا سپراتور که جلوتر به آن خواهیم پرداخت، قرار می دهد. این قطعه که تنها یک روز قبل از نصب بند ارتودنسی برداشته می شود، در این مدت کمک می کند تا فضای کافی بین دندان مربوطه با سایر دندان ها ایجاد شود.
سپس ارتودنتیست بند مناسب را بر روی دندان قرار می دهد. اما قبل از این کار سطح داخلی بند ارتودنسی را با موادی مخصوص می پوشاند که به این مواد سمان (Cement) می گویند. در مرحله انتهایی باید بند ارتودنسی به خوبی بر روی دندان و قالب ارتودنسی محکم شود در غیر این صورت خیلی راحت از جای خود خارج می شود.
لیگاچور یا حلقه کشی ارتودنسی (Ligature)
لیگاچورها همان حلقه های رنگی هستند که دور براکت ها انداخته می شوند. این ابزار غالبا پلاستیکی یا فلزی هستند. نوع فلزی آن‌ها از استیل ضدزنگ و نرم با قطر 0.008 تا 0.010 اینچ ساخته می شوند و فشار بیش‌تری به دندان‌ها وارد می‌کنند. جا انداختن سیم فلزی لیگاچور دور براکت و سفت کردن آن برای نگه داشتن سیم در شیار براکت کاری زمان بر است. لیگاچورهایی که از جنس پلاستیک هستند (به آن ها بند الاستیک یا ماژول الاستومری هم گفته می شود) در واقع حلقه های کشی بسیار کوچک هستند که امروزه عمدتا جایگزین لیگاچورهای فلزی شده اند. چرا که جا انداختن حلقه کشی بسیار سریع تر و آسان تر است و معمولا تحمل آن برای بیمار راحت تر است. لیگاچور پلاستیکی به دو صورت زنجیری و تکی وجود دارد. نوع زنجیری آن از زنجیرهای متصل به هم لیگاچور تشکیل شده که به تعداد تمامی دندان های یک قوس دندانی هستند و از ایجاد فاصله بین دندان ها در حین درمان نیز جلوگیری می کنند. برای کودکان اغلب از نوع پلاستیکی آن ها استفاده می شود زیرا می توانند رنگ آن ها را به دلخواه خودشان انتخاب کنند. به عنوان نکته آخر باید بگوییم که امروزه سیستم های مدرن ارتودنسی شامل براکت های "خود لیگاچور" هستند که حاوی یک پلاک یا گیره سفت یا فنری است که سیم را در شیار براکت نگه می دارد؛ بنابراین دیگر نیازی به الاستیک سیمی یا کشی وجود ندارد.
پلایر بند ریموور (Band Removing Plier)
پیش‌تر گفتیم در کار دندانپزشکی برای هر کاری یک اینسترومنت وجود دارد. پلایر بند ریموور ابزاری برای برداشتن سیم ها و براکت های ارتودنسی است. بدنه این اینسترومنت از آلیاژ استیل ضدزنگ، کروم و کربن ساخته می شود. سر این ابزار قطعه ای پلاستیکی برای برداشتن بند ها قرار داده شده است که این سری در برابر حرارت مقاوم است. همچنین پلایر به صورتی طراحی شده تا امکان کار در فک بالا و پایین را به دندانپزشک بدهد.
پلایر بند کریمپینگ (Band Crimping Plier)
اسم این اینسترومنت از کلمه انگلیسی کریمپینگ به معنی محکم کردن و فرم دادن به چیزی تشکیل شده است. پس همانطور که می توان حدس زد از آن برای فرم و شکل دادن به بندهای جینجیوالی ارتودنسی استفاده می شود. این اینسترومنت بندها را مطابق با فرم دندان ها شکل می دهد. همچنین این ابزار از استیل ضدزنگ ساخته شده و قابلیت اتوکلاو دارد.
ساید کاتر (Side Cutter)
برای برش‌های ظریف تر و نرم تر سیم های ارتودنسی از اینسترومنت ساید کاتر استفاده می کنند. باید توجه داشت که استفاده از این ابزار برای بریدن سیم‌هایی با ضخامت بیشتر اصلا توصیه نمی‌شود. ولی اگر ابزار دیگری برای این کار موجود نبود، این کار را با انتهای تیغه ساید کاتر انجام دهید. ساید کاترها اغلب برای برش لیگاچور استفاده می شوند. جنس این ابزار تماما از استیل ضدزنگ و قابل اتوکلاو است.
هارد وایر کاتر (Hard/Heavy Wire Cutter)
برش دقیق و نرم سیم های ضخیم تر را می توان به هارد وایر کاتر سپرد. این ابزار همانطور که از نامش پیداست توانایی حداکثری در برش سیم‌های ارتودنسی با اندازه‌های متفاوت را دارد. در صورتی که لازم باشد حداکثر توان این ابزار را به کار بگیریم بهتر است این کار را با قسمت انتهایی آن انجام دهیم. البته این نکته که اگر می خواهیم اینسترومنت ما طول عمر بالایی داشته باشد، نباید از حداکثر توان آن استفاده کنیم را فراموش کنیم. زاویه 15درجه سری این ابزار اجازه دسترسی آن را به تمام نواحی دهان را می دهد.
سپراتور یا جداکننده ارتودنسی (Separator)
اگر در فرآیند ارتودنسی فضای کافی برای قرار دادن سیم بین دندان‌ها وجود نداشته باشد از سپراتورهای پلاستیکی یا فلزی (بنا به تشخیص پزشک) استفاده میشود. این ابزار از نزدیک شدن دندان‌ها به یکدیگر جلوگیری میکند. البته این فرآیند که به Flossing یا نخ کشی هم معروف است آن طور که به نظر می‌رسد دردناک نیست و در بازه 10 الی 14 روز فضای لازم بین دندان‌ها ایجاد خواهد شد.
انواع سپراتور ارتودنسی
- سپراتور کشی: در اکثر مواقع دندانپزشکان برای ایجاد فضای مناسب میان دندان ها از سپراتورهای کشی استفاده می کنند. این اینسترومنت با کمک نخ دندان و مقداری فشار در سر جای خود قرار گرفته و به شکل اصلی خود برمی گردد که همین امر موجب فشار به دندان ها و در نتیجه مرتب شدن آن ها می شود.
- سپراتور فلزی: این ابزار در صورتی که فضای کافی میان دندان ها برای قرارگیری سپراتور کشی وجود نداشته باشد مورد استفاده قرار می گیرد.
سپراتورها با ابزاری به پلایر سپراتور در جای مناسب قرار داده میشوند.
اگر سپراتورها زودتر از موعد از بین دندان ها خارج شوند به چه معناست؟ این یعنی فضای مورد نیاز بین دندان ها ایجاد شده و جای نگرانی وجود ندارد.
پلایر براکت ریموور (Bracket Removing Plier)
همانطور که از نام این ابزار پیداست، از آن برای برداشتن براکت‌ها پس از پایان دوره ارتودنسی استفاده میشود. به دلیل سری گرد این ابزار و قرار گرفتن آن بر روی دندان، براکت به راحتی و بدون فشار اضافی به دندان ها جدا خواهد شد. این پلایر در دو نوع سر صاف و سرکج و از جنس استیل ضدزنگ ساخته می شوند و قابلیت اتوکلاو دارند.
بند پوشر ارتودنسی (Band Pusher)
اینسترومنت بند پوشر ابزاری بلند و نازک با سری مستطیلی شیب دار است که با کمک آن بندهای ارتودنسی بر روی دندان قرار می‌گیرند. این اینسترومنت دارای سری دندانه دار است که با فشار زیاد، بدون آسیب رساندن به دندان، بندهای براکت را در جای خود محکم می کند. دسته نگهدارنده پهن آن تسلط پزشک بر روی کار را تا حد زیادی افزایش می دهد. همچنین این دسته به صورت تو خالی ساخته می شود تا وزن کم تری داشته باشد و کار را برای دندانپزشک آسان کند. اکثر بند پوشرهای موجود در بازارهای داخلی از جنس استیل ضدزنگ ساخته شده و ساخت کشور پاکستان هستند. این ابزار در دو مدل یک سر و دو سر تولید می شوند. مدل یک سر این ابزار اغلب دارای یک سر بند سیتر و سری دیگر آن لیگاچور است. اما مدل دو سر دارای دو سر مربعی که هر دو نقش بند پوشر را ایفا می کنند است.
بندسیتر ارتودنسی (Band seater)
بندسیتر یا بایت استیک (Bite stick) برای محکم و ثابت کردن جای بندها بر دور دندان استفاده میشود. البته که در این مرحله به کمک فرد مراجعه‌کننده نیاز است. فشار مورد نیاز باید توسط بیمار بر روی اینله وارد شود. دسته بلند این ابزار به پزشک کمک میکند تا محل درست فشار را بدون کوچک‌ترین لغزشی تعیین کند. بندسیترها از استیل ضدزنگ، پلیمر یا جنس های متنوع دیگر ساخته می شوند. اما چیزی که اهمیت دارد این است که همواره قابلیت استریلیزاسیون داشته و مقاوم باشند. این اینسترومنت می تواند در دو نوع یک سر و دو سر تولید شود و انتخاب آن مانند هر اینسترومنت دستی دیگری باید با توجه به راحتی دندانپزشک صورت می گیرد.
آرچ وایر (Arch Wire)
آرچ وایرها سیم‌های فلزی نازکی هستند که براکت‌های ارتودنسی را به هم دیگر متصل می‌کنند و اصلی ترین وظیفه آن ها تغییر موقعیت دندان ها و شکل دهی به آن ها است. این ابزار بیشتر از جنس استیل و نیکل تیتانیوم بوده و در اشکال و جنس های مختلفی در دسترس هستند. به طور معمول در هر جلسه ویزیت، متخصص ارتودنسی به تعویض و یا تنظیم براکت های ارتودنسی می پردازد و با توجه به حرکت دندان ها و روند درمان گه گاهی اقدام به تعویض سیم ارتودنسی می نماید.
انواع آرچ وایر از نظر شکل ظاهری
- آرچ وایر دایره ای: این سیم ها دارای مقطع دایره ای می باشند و به طور معمول استفاده از آن ها در مراحل ابتدایی درمان صورت می گیرد. از این سیم ها به منظور چینش صحیح دندان ها استفاده می شود. آرچ وایرهای گرد یا دایره ای خاصیت ارتجاعی دارند و برای پوشاندن یکنواخت دندان ها بسیار مناسب هستند. البته باید بدانید که با استفاده از این نوع سیم ها فشار کنترلی به منظور تغییر موقعیت دندان، وجود ندارد.
- آرچ وایر مربعی: برای حرکت دادن و تغییر موقعیت دندان ها این نوع آرچ وایر ها انتخاب مناسبی هستند. تنها نقطه ضعف این سیم ها پهنای کم آن ها است.
- آرچ وایر مستطیلی: این آرچ وایرها برای مراحل پایانی ارتودنسی مناسب اند. نصب و جایگذاری این نوع سیم ها نیازمند مهارت بالایی است زیرا به هیچ عنوان قابلیت ارتجاعی نداشته و فشار زیادی را به براکت وارد می کنند.
انواع آرچ وایر از نظر جنس
- تیتانیوم: این نوع از آرچ وایر دارای مقاومت بسیار بالا در برابر شکستگی است.
- نیکل تیتانیوم رفلکس: از این نوع سیم برای وارد کردن فشارهای ثابت و ملایم به براکت ها استفاده می شود.
- TP Original wire: نوع آخر نسبت به سایر سیم ها مقاومت بسیار بیش تری نسبت به سایر انواع آن از خود نشان می دهد و برای استفاده در مراحل اولیه درمان ایده آل است.
دیستال اِند کاتر (Distal End cutter)
در اکثر مواقع شاید برای برش سیم های نازک بتوان از قیچی نیز استفاده کرد. اما در ارتودنسی دندان، سیم ها بسیار به لثه و بافت نرم دهان نزدیک هستند؛ بنابراین برش آن ها به دقت بسیار بالایی نیاز دارد. در این فرایند پس از نصب آرچ وایرها، انتهای آن‌ها باید با دیستال اند کاتر بریده شود. در این پلایر، وایر هولدر یا نگهدارنده سیم نیز تعبیه شده است. البته که این اینسترومنت می‌تواند سیم‌های مربعی و قطورتری را نیز ببرد اما وظیفه تخصصی آن بریدن آرچ وایرهای ارتودنسی است. توجه داشته باشید که در زمان برش بهتر است از گاز یا پنبه برای پوشاندن لثه بیمار استفاده کنید تا در صورت لیز خوردن ابزار آسیبی به وی وارد نشود.
باکال تیوب (Buccal Tube)
لوله باکال یا باکال تیوب قطعه فلزی کوچکی است که روی باند قرار گرفته دور دندان آسیاب گذاشته می شود. این اینسترومنت از جنس استیل ضدزنگ ساخته می شود تا در برابر فشار یا هوا مقاومت خود را از دست ندهد. باکال تیوب ها دارای یک کانال دسترسی مناسب برای ورود و تنظیم آسان سیم هستند و یک بال هوک، لبه های گرد و شیب مطلوب دارند. همچنین دارای بیس دوطرفه به منظور افزایش قدرت باند و جایگذاری دقیق این اینسترومنت هستند. این ویژگی های باکال تیوب هم کار دندانپزشک را تسهیل می کند و هم باعث می شود تا در هنگام نصب این اینسترومنت، بیمار احساس درد و ناراحتی نکند.
پنس باکال تیوب (Buccal Tube Tweezer)
این پنس مخصوص نگه داشتن سیم، براکت و باکال تیوب است. به این صورت که یک نوک ظریف آن درون شیار باکال تیوب و نوک دیگر روی آن قرار می گیرد و لوله باکال را روی دندان می گذارد. این اینسترومنت نیز از استیل ضدزنگ و با کیفیت ساخته می شود و باید دارای قابلیت اتوکلاو باشد تا بتوان آن را پس از هربار استفاده به راحتی استریل کرد.
اینسترومنت جراحی دندانپزشکی (Surgical Instrument)
جراحی دندان شامل اعمالی نظیر خارج کردن دندان عقل، خارج نمودن دندان های نهفته از زیر لثه، حذف ریشه های عفونی و درمان کیست های مختلف است. معمولا جراحی دندان برای بیشتر افراد سرپایی انجام می شود، به طوری که بیمار خیلی زود می تواند به کارهای روزمره و طبیعی اش باز گردد. جراحی دندان به علت های مختلفی انجام می شود.
علت جراحی دندان
همانطور که گفته شد، جراحی دندان به دلایل مختلفی انجام می پذیرد که از جمله آن ها می توان به جراحی دندان عقل، جراحی دندان پوسیده، جراحی دندان شکسته و ... اشاره کرد که در این بخش به بررسی چندتا از رایج ترین آن ها خواهیم پرداخت.
جراحی دندان عقل
دندان های عقل که آخرین دندان های دائمی هستند و بین سنین 17 تا 25 سالگی رشد می کنند. این 4 دندان زمانی که فضای کافی برای رشد نداشته باشند به دندان های مجاور خود فشار آورده و همین موضوع باعث ایجاد درد، عفونت یا سایر مشکلات در دهان و فک می شود. در این مرحله این دندان ها باید کشیده شوند. گاهی حتی با تشخیص پزشک معالج، این دندان ها پیش از بروز علائم با عمل جراحی از ریشه کشیده خواهند شد.
کانال ریشه (Root Canal)
یکی از رایج ترین جراحی های دندانپزشکی، جراحی کانال ریشه است. این جراحی برای جلوگیری از افتادن دندان یا از بین بردن حساسیت های دندانی انجام می شود. درمان کانال ریشه نه تنها درد ندارد بلکه باعث تسکین درد نیز هست. در زیر لایه سطحی دندان که مینا دندان نام دارد، قسمتی به نام پالپ یا مغز دندان وجود دارد که محل تجمع رگ های خونی، بافت ها و عصب ها است. زمانی که یک دندان پوسیده می شود، باکتری های حاصل از پوسیدگی به پالپ دندان رسیده و باعث تورم و در نتیجه ایجاد درد دندان می شوند. به فرایند خارج کردن پوسیدگی و همچنین حذف پالپ آسیب دیده، جراحی کانال ریشه می گویند.
برای این دسته از اعمال دندانپزشکی اینسترومنت های به خصوصی به نام ابزار جراحی دندانپزشکی استفاده می شوند که در این قسمت از مقاله به بررسی آن ها می پردازیم.
الواتور دندانپزشکی (Elevator)
ابزار الواتور (یا همان آسانسور و بالابر) همانطور که از اسمش پیداست، ابزاری برای عقب بردن بافت لثه و حفر زیر دندان است تا بتوان دندان را به سمت بالا هدایت کرد. الواتورها دارای اندازه های کوچک، متوسط، بزرگ و اشکال مختلفی هستند و هرکدام کاربرد خاص خود را دارند. با وجود تمام تفاوت ها میان الواتورهای مختلف، وظایف مشترک آن ها را می توان به این صورت خلاصه کرد:
- لوکسه کردن (لق کردن) دندان از استخوان اطراف
- آلوئول گسترش استخوان
- خارج نمودن قطعه های شکسته ریشه
- خارج کردن دندان ( اگر این کار بدون الواتور انجام شود، احتمال شکستگی دندان و همچنین ایجاد درد شدید در بیمار بسیار افزایش پیدا می کند.)
انواع الواتور دندانپزشکی
لوکساتور باریک و پهن و مستقیم و منحنی (Narrow and wide, straight and curved luxators)، کوپلند (Coupland’s elevators)، وارویک جیمز (Warwick James elevators)، کرایر (Cryer elevators)، وینتر (Winter elevators)، پریواستیل (Periosteal elevators)، ملتس (Molts elevators)، الواتورهای نوک ریشه شامل: الواتور نوک ریشه (Heidbrink root tip elevators)، الواتور نوک ریشه (Crane root tip elevators)، الواتور گلدانی (Potts elevators)، Cogswell-A & B elevators، الواتور صاف یا تخته ای (Flat elevators)، لوکساتور ریشه میلر(Miller’s apex luxators) ولوکساتور ریشه کراس بار(Crossbar apex luxators)
اگر علاقه به آشنایی بیش تر با انواع الواتورها و کاربردهایشان دارید به مقاله "الواتور یا بالابر دندانپزشکی چیست؟" سر بزنید.
بن فایل دندانپزشکی (Bone File)
یکی دیگر از اینسترومنت‌های جراحی دندانپزشکی بن فایل است. از بن فایل برای تراشیدن و از بین بردن قسمت آسیب دیده استخوان استفاده میشود. این ابزار با توجه به اشکال متفاوتش در نواحی مختلفی استفاده میشود و دقیقا مانند سوهان حرکت رفت و برگشتی دارد. بن فایل ها از جنس استیل ضدزنگ ساخته می شوند و قابلیت اتوکلاو دارند.
انواع بن فایل دندانپزشکی
بن فایل شوگرمن (Sugarman): از این بن فایل برای برداشتن زخم های التهابی مزمن در فک بالا و پایین استفاده می شود.
بن فایل میلر(Miller): این ابزار دارای دو سری است که یکی از آن ها خمیده و دیگری صاف است. از این بن فایل با سری عریض جهت صاف کردن پایانی استخوان استفاده می شود.
بن فایل اشلوگر(Schluger): سری این بن فایل 2 طرفه بوده و هر 2 طرف آن دندانه دار است. به همین علت از این بن فایل برای نواحی بین دندانی استفاده می شود.
بن فایل هوارد (Howard): این بن فایل مانند نوع میلر برای مرحله نهایی کار وارد عمل شده و وظیفه صاف کردن سطح استخوان را بر عهده دارد.
کاربرد بن فایل دندانپزشکی
استفاده در جراحی های افزایش طول تاج دندان
مناسب برای صاف کردن زبری استخوان و از بین بردن لج یا برآمدگی های استخوان
برای برداشتن استخوان نکروزه در سطوح اینترپروگزیمالی
حذف بافت های گرانولوماتوز (نوعی التهاب بافت های خونی)
رترکتور دندانپزشکی (Retractor)
برای آن که مراجعه کننده مجبور نباشد مدام زبان خودش را کنترل کند تا پزشک کارش را انجام بدهد از اینسترومنتی به نام رترکتور استفاده میشود. این ابزار زبان و لپ بیمار را محکم و به دور از دسترس پزشک نگه می‌دارد. رترکور در دو نوع رترکتور زبان (برای نگه داشتن زبان) و لپ (برای نگه داشتن لپ) در اشکال متفاوتی وجود دارد. انواع مختلف رترکتور از نظر کاربرد با یک دیگر تفاوتی ندارند فقط شکل ظاهری آن ها تعیین می کند که برای نگه داشتن زبان به کار بروند یا لپ. این ابزار در 2 نوع پلاستیکی (یکبار مصرف) و فلزی ساخته می شود. نوع فلزی آن از استیل ضدزنگ بوده و قابلیت اتوکلاو در دمای 121 درجه سانتی گراد را دارد.
انواع رترکتور دندانپزشکی
رترکتور مینه سوتا (Minnesota): یکی از سبک وزن ترین رترکتورهای دهان، رترکتور مینه سوتا است.
رترکتور شومن (Shuman): رترکتور شومن برای کنار نگه داشتن لپ، زبان و لایه های مخاطی دهان در هنگام جراحی استفاده شده و در 2 نوع شومن بزرگسالان و کودکان تولید می شود.
رترکتور ویدر (Wieder): این رترکتور با طول سری 30 و 35 میلی متری و دسته نگهدارنده بلند، از رترکتورهای زبان محسوب می شود.
رترکتور فارابوف (Farabeuf): این رترکتورها به طور معمول 15 سانتی متری هستند و برای عقب نگه داشتن لپ، لب و زبان بیمار در هنگام معاینه یا عمل جراحی استفاده می شوند.
رترکتور Bowdler Henry: از رترکتور Bowdler Henry برای دور نگه داشتن لپ، زبان و لایه های مخاطی دهان از ناحیه جراحی استفاده می شود.
چیزل دندانپزشکی (Chisel)
یکی از پرکاربرد ترین اینسترومنت جراحی دندان چیزل است. نوک تیغه چیزل از یک یا دو طرف شیب دار است. این ابزار برای خالی کردن و هموار کردن سطح استخوان استفاده میشود تا فضا را برای ورود ایمپلنت آماده کند. چیزل ها تنوع بسیار بالایی دارند. آن ها می توانند مستقیم (Straight)، 2 زاویه ای (Biangular) یا 3 زاویه ای (Triple Angled) باشند که بنا به تشخیص دندانپزشک و موقعیت قرارگیری دندان از آن ها استفاده می شود. اگر استخوانی که با آن سر و کار داریم معمولی باشد، می‌توان با وارد کردن فشار دست به چیزل به آن شکل داد یا آن را خارج کرد. اما اگر استخوان جنس محکمی داشته باشد، از اینسترومنتی به نام مَلت برای وارد کردن فشار به چیزل استفاده می‌کنیم.
انواع چیزل دندانپزشکی
چیزل دندانپزشکی به صورت کلی در دو نوع راست و زاویه دار آن برای تراش دادن مینای بدن محافظ عاج و همچنین قرار دادن لبه های مینا و عاج به کار می رود. تعدادی از محبوب ترین انواع چیزل های دندانپزشکی عبارتند از:
چیزل ریج اسپلیت (Ridge Split): این چیزل ها توانایی نفوذ تا 4 عمق 8، 10، 13 و 16 میلی متری را دارند و بیش تر برای تقویت استخوان جهت پذیرش بهتر ایمپلنت وارد عمل می شوند.
- چیزل اوشن بین (Ochsenbein): خطوط نیم دایره سری این مدل از چیزل ها آن ها را برای تغییر شکل دادن و زاویه دار کردن استخوان مناسب کرده است. این نوع از چیزل ها نیز در دو مدل دسته یک سر و دو سر موجود هستند.
- چیزل کرکلند (Kirkland): این دسته از چیزل ها در 2 نوع یک سر و دو سر موجود هستند. سایزهای متفاوت این چیزل برای کار در نواحی مختلف دندان استفاده می شوند اما به طورکلی وظیفه این دسته از چیزل ها تراشیدن، تغییر شکل دادن و ضربه زدن به استخوان است.
- چیزل گاردنر بن (Gardner Bone): چیزل های گاردنر بن در دسته چیزل های 1 سر قرار دارند و در 3 سایز 3، 4 و 4.3 میلی متر در بازار موجود هستند. این دسته از چیزل ها برای شکل دادن به استخوان مورد استفاده قرار می گیرند.
- چیزل فریر (Freer): چیزل های فریر در 2 دسته ساده و خمیده (Curved Back) در اندازه 16 سانتی متری ساخته می شوند. این چیزل ها در هنگام عمل جراحی برای تراشیدن استخوان مورد استفاده قرار می گیرند.
- چیزل فدی (Fedi): چیزل فدی به 5 دسته OCH3 و شماره های 3،2،1 و 4 تقسیم می شود. چیزل های فدی بیش تر برای برداشتن لایه های اضافی دو کانال پالاتال (Secondary Palatal) استفاده می شوند.
- چیزل بن (Bone): این نوع از چیزل پایه ای ترین انواع آن است و در مدل های چیزل لوکاس (Lucas) 16 سانتی متری، مینی لامبوت (Mini Lambotte) 12.5 سانتی متری، ویک فیلد (Wake Field) و گلدمن فاکس (Goldman Fox) تولید می شوند.
- چیزل چندلر بون (Chandler Bone): سری این مدل از چیزل با سایز 5 میلی متری تولید می شود. مدل های مختلف این چیزل با نام های C4 ،C2، C1 و C5 عرضه می شوند که از نظر زاویه و شکل سری تقسیم بندی شده اند.
اینسترومنت کامپوزیت (Composite Instrument)
در دندانپزشکی از روش‌های مختلفی برای ترمیم دندان ها و زیباسازی آن ها استفاده می شود که کامپوزیت دندان یا کامپوزیت ونیر یکی از این روش ها است. کامپوزیت ماده‌ای در طیف های رنگی مختلف است. زمانی که دندانپزشک مطمئن باشد که دندان استحکام لازم برای پر شدن را دارد از آن استفاده میکند. کامپوزیت ها از جنس پلیمر هستند و تا حد بسیار زیادی رنگ پذیری دارند به این معنا که پس از مدتی بر اثر استفاده از مواد غذایی رنگی رو به زرد شدن می روند. در اجرای کامپوزیت که می تواند به قصد زیبایی یا کار ترمیمی باشد، دندانپزشک باید از مواد خام، دندان جدیدی را بسازد و طبیعی بودن آن کاملا بستگی به مهارت او دارد. در ادامه با اینسترومنت کامپوزیت دندان و نحوه عملکرد آن ها آشنا خواهیم شد.
قلم کامپوزیت (Composite Filling Instrument)
برای جایگذاری درست کامپوزیت انتخاب قلم بسیار مهم است. قلم‌های کامپوزیت دارای یک سر ظریف (برای اپلای کردن ماده کامپوزیت بر روی دندان) و یک سر پهن‌تر (برای پخش کردن و سفت کردن کامپوزیت) هستند. شیارهای روی دسته این اینسترومنت از لیز خوردن دست جلوگیری می‌کنند و دقت کار را بالا می‌برند. تنوع این قلم ها بسیار بالاست و گاهی از سایر قلم های دندانپزشکی مانند کندانسور مخروطی، کندانسور مارکلی و برنیشرها نیز به عنوان قلم کامپوزیت یاد می شود.
انواع قلم کامپوزیت
انواع قلم های کامپوزیت وظیفه یکسانی دارند و آن قرار دهی و فرم دادن به مواد کامپوزیت است اما از نظر ظاهری اسامی متفاوتی دارند و برای به کارگیری در زوایای مختلف دندان استفاده می شوند.
- اسپاتول دهانی: از اسپاتول دهانی برای برداشتن مواد کامپوزیت، قرار دادن آن ها بر روی سطح مورد نظر، جاسازی نخ زیر لثه و مخلوط کردن مواد کامپوزیت استفاده می شود. این نوع از قلم در انواع بزرگ، متوسط، کوچک، باریک، پهن و محکمه سرکج تولید می شود.
- قلم دایکال یا دایکال کریر: دایکال اولین لایه ای است که بر روی کف حفره دندان قرار می گیرد. برای استفاده از این ماده با یک قلم فلزی به نام قلم دایکال مواد را با یکدیگر ترکیب کرده و به سرعت بر روی کف حفره دندان به اندازه یک لایه نازک قرار می دهند. این قلم از نظر ظاهری بسیار شبیه به برنیشر است ولی طول قلم دایکال از برنیشر کم تر است. در کامپوزیت، از قلم های متعدد دیگری مانند برنیشر، اکسکویتور، انواع اسپاتول و سوند و همچنین سایر اینسترومنت ها مانند آینه و پنس نیز استفاده می شود که ما پیش تر به شرح آن ها پرداختیم.
- لدمور: از شناخته شده ترین قلم های کامپوزیت قلم لدمور است. این قلم که از جنس استیل ضدزنگ ساخته می شود دارای قابلیت استریلیزاسیون و اتوکلاو است و مانند هر قلم کامپوزیتی قابلیت عدم چسبندگی مواد کامپوزیت به قلم را دارد.
- هلیومولار: این مدل از قلم کامپوزیت اغلب از جنس تیتانیوم تولید می شود و وظیفه آن دقیقا مانند سایر قلم های کامپوزیت است.
اینسترومنت ایمپلنت (Implant instrument)
ایمپلنت جایگزین مصنوعی دندان است که امروزه به عنوان درمان استاندارد برای پر کردن جای خالی دندان ها در نظر گرفته می شود. ایمپلنت دندان یک میله کوچک پیچی شکل است که طی یک عمل جراحی در داخل استخوان فک فرو میرود تا به استخوان اطراف جوش خورده و آماده نگه داشتن تاج مصنوعی دندان شود. در واقع پایه ایمپلنت به عنوان ریشه دندان عمل میکند و روکش دندان به عنوان تاج دندان؛ بنابراین ایمپلنت نیازی به تکیه بر دندان های اطراف ندارد و در داخل استخوان فک ثابت می ماند. فرایند جوش خوردن استخوان به ایمپلنت را یکپارچگی استخوان (osseointegration) می گویند.
جنس بیش تر ایمپلنت های دندان از تیتانیوم است اما ایمپلنت دندان زیرکنیا نیز وجود دارد. تیتانیوم و زیرکنیا هر دو موادی هستند که بدن با آن ها سازگار بوده و آن ها را به عنوان مهاجم خارجی تلقی نمی کند بنابراین راحت تر آن ها را می پذیرد.
در حال حاضر احتمال موفقیت ایمپلنت دندان نزدیک به 98 درصد است و یکی از موفق ترین درمان ها محسوب می شود.
این عمل دندانپزشکی از 3 بخش فیکسچر، اباتمنت و تاج (پروتز) تشکیل شده است که وظیفه هر 3 بخش آن حفظ استحکام و سلامت ایمپلنت است.
فیکسچر (Fixture)
مهم ترین قطعه در ایمپلنت دندان فیکسچر است. این ابزار پیچ مانند به عنوان ریشه دندان درون استخوان کاشته می شود. این قطعه تنها بخشی از ایمپلنت است که درون استخوان جای می گیرد؛ بنابراین از آن به عنوان یک واحد ایمپلنت یاد می شود. دندانپزشک برای نصب این قطعه در دهان باید ابتدا درون استخوان سوراخی ایجاد کند و پیچ یا فیکسچر را درون آن بکارد. سپس باید منتظر بمانیم تا فرایند استئواینتگریشن (پذیرش پیچ توسط استخوان) انجام شود. جنس این قطعه فیکسچر از جنس تیتانیوم است. زیرا تیتانیوم علاوه بر جنس محکمی که دارد، توسط بدن انسان نیز به راحتی پذیرفته می شود.
پریوتوم (Priotome)
از این اینسترومنت برای جدا کردن دندان از بافت لثه یا دندان های کناری استفاده می شود. پریوتوم در مدل های چکش خوار (خمیده و صاف)، یک سر و دو سر عرضه می شود. استفاده از این ابزار در دندانپزشکی رایج نیست و فقط در شرایط خاصی پریوتوم وارد عمل می شود. اگر در فرایند ایمپلنت ریشه ای درون استخوان باقی مانده باشد و به راحتی از استخوان جدا نشود از پریوتوم به جای الواتور استفاده خواهد شد. پریوتوم نسبت به الواتورها ظریف تر است و توانایی خارج کردن ریشه با کم ترین تروما و آسیب به دندان های مجاور را دارد. این ابزار اغلب توسط دندانپزشکان متخصص استفاده میشود و برای دندانپزشکان عمومی کاربردی ندارد.
اباتمنت (Abutment)
پس از نصب فیکسچر در استخوان و پذیرش آن توسط بدن، از اینسترومنتی به نام اباتمنت استفاده می شود تا به عنوان پایه نگه دارنده ایمپلنت بر روی فیکسچر عمل کند. در واقع این ابزار نوعی واسطه میان فیکسچر و تاج ایمپلنت (Crown) است. اباتمنت ها دسته بندی های مختلفی دارند.
اباتمنت ها از نظر روش ساخت
اباتمنت ها در دو نوع پیش ساخته و سفارشی عرضه می شوند. نوع پیش ساخته آن با زاویه ای بین 5 تا 25 درجه با نام استوک ساخته می شود که انتخاب زاویه آن به عهده پزشک و مناسب حال بیمار است. اباتمنت سفارشی با جنس های تیتانیوم، زیرکنیا (اکسید زیرکنیوم) و فلزات دیگر. به صورت اختصاصی برای بیمار ساخته می شود. جنس اباتمنت ها می تواند از طلا، فولاد ضدزنگ یا ... باشد.
اباتمنت ها از نظر نحوه اتصال
این اینسترومنت به 3 روش پیچی، سمان شونده (Cemented) یا اتصال اوردنچری قابل نصب هستند.
بن اکسپندر (Bone Expander)
در زمان کاشت ایمپلنت طول استخوان باید به اندازه ای باشد که ایمپلنت دندانی را پوشش دهد و در فک پایین ۲ میلیمتر با کانال عصب تحتانی فکی فاصله داشته باشد. فاصله با کانال به این منظور است که متراکم شدن استخوان در زیر ایمپلنت دندانی فشاری به کانال نیاورد. از بن اکسپندر یا بسط دهنده دهان برای بیش تر کردن عرض استخوان با استفاده از عمل فشرده سازی و گسترش استخوان جهت جا دادن ایمپلنت در آن استفاده می شود. این اینسترومنت در دو نوع سر کج و سر صاف تولید می شود. این ابزار در سایزهای سری مختلفی از 2.2 میلی متر تا 4.7 میلی متر تولید می شود. بن اکسپندر نیز از استیل ضدزنگ ساخته می شود و در طول زمان یا در دستگاه اتوکلاو تغییر رنگ نمی دهد.
استئوتوم دندانپزشکی (Osteotome)
نام این اینسترومنت از 2 کلمه لاتین Osteo به معنی استخوان و Tome به معنی برش ساخته شده است. استئوتوم ها ابزارهای جراحی هستند که برای بهبود کاشت ایمپلنت های دندانی مورد استفاده قرار می گیرند و وظیفه برش یا تغییر شکل استخوان را برعهده دارند.
انواع استئوتوم ها
- فكي بالی شكل (Pterygoid): این مدل یک سری بلند و مستقیم با لبه ای خمیده (کرو) دارد و دسته آن استوانه ای و بلند طراحی شده است.
- رینوپلاستی (Rhinoplasty): این استئوتوم مخصوص کار بر روی ناحیه کازال (Casal) طراحی شده است. طول این ابزار 18 سانتی متر است. این ابزار با 4 سایز متفاوت تیغه تولید می شود.
- صاف (Straight): استئوتوم صاف جهت لیفت کردن سطح زیرین سینوس ماگزیلاری استفاده می شود. تیغه این اینسرومنت در 4 سایز 11،10،7 و 13میلی متری تولید می شود. میله نگهدارنده نیز 4 سایز مختلف دارد.
- خلفی یا آفست (Offset): این مدل کاربردی مانند استئوتوم صاف دارد با این تفاوت که میله آن خمیده است و در 5 سایز مختلف عرضه می شود.
آیا استئوتوم همان چیزل است؟
یکی از سوالات متداولی که مطرح می شود این است که آیا استئوتوم و چیزل یکی هستند؟ واژه چیزل از ریشه فرانسوی "cisel" به معنی بریدن گرفته شده است و تشابه زیاد این دو اینسترومنت به یکدیگر باعث به وجود آمدن این سوال شده است. حقیقت این است که این 2 ابزار کاربردها و حتی شکل ظاهری بسیار شبیه به هم دارند و در بسیاری از موارد می توانند به جای یک دیگر مورد استفاده قرار بگیرند. اما تفاوت های جزئی ای در طراحی و سایز دسته و تیغه دارند. علاوه بر آن استئوتوم ها ابزاری با 2 تیغه برنده هستند در حالیکه چیزل ها فقط یک طرف تیغه آن ها تیز و برنده است.
بن میل کراشر (Bone mill crusher)
بن میل یا پودر استخوان ماده ای برای ساخت ایمپلنت دندان و پر کردن حفره های داخل دندان است. پودر استخوان در واقع زمانی استفاده می شود که شخص مراجعه کننده، دارای استخوان کافی در فک نباشد و یا استخوان فک وی به خاطر دلایل گوناگون تحلیل رفته باشد. استفاده از پودر استخوان سبب می شود شرایط کاشت ایمپلنت فراهم شود. از پودر استخوان برای پیوند استخوان فک استفاده خواهد شد و مقاومت ایده آل برای کاشت ایمپلنت را برایتان ایجاد خواهد کرد. بن میل کراشر یکی از اینسترومنت های دندانپزشکی است که وظیفه پودر و خرد کردن پودر استخوان (bone mill) به حد مورد نیاز را بر عهده دارد. جنس این اینسترومنت از استیل ضدزنگ بوده و قابلیت اتوکلاو نیز دارد. بن میل کراشرها بر اساس شرکت سازنده در اندازه های متفاوتی تولید می شوند.
بن اسکراپر (Bone Scraper)
واژه اسکراپر در انگلیسی به معنی زداینده یا پاک کننده است. نام این اینسترومنت به این دلیل انتخاب شده است که از آن برای تراشیدن استخوان استفاده می شود. ماشین حفاری یا همان بن اسکراپر در دو مدل سر صاف و سر کج تولید می شود. مدل سرصاف این اینسترومنت استفاده یونیورسال دارد. به این معنی که تقریبا در تمامی نواحی دهان و زوایای دندان قابل استفاده است. اما نوع سرکج فقط برای نواحی به خصوصی که دسترسی به آن ها دشوارتر است استفاده می شود. این ابزار یکبارمصرف نیستند و جنس آن ها برای حفظ قابلیت اتوکلاو، از استیل ضدزنگ است.
یک پیشنهاد
تمامی ابزار و وسایل دندانپزشکی از آینه تا پیچیده ترین آن ها، وظیفه خاص خودشان را دارند اما همگی یک هدف واحد دارند و آن تسهیل کار دندانپزشک و بالا بردن کیفیت کار است. استریلیزاسیون اینسترومنت های دندانپزشکی شاید جزو معدود کارهایی باشد که به‌دور از چشمان مراجعه کننده انجام می شود و این اقدامات پیشگیرانه جهت حفظ سلامت بیماران از جمله وظایف دندانپزشکان است. استفاده از دستگاه اتوکلاو بخار یکی از روش های استریلیزاسیون قابل قبول و مؤثر است.
برای اطلاع از روش های درست استریل ابزار به مقاله "هرآنچه که باید در مورد استیلیزاسیون بدانید" مراجعه کنید.