آشنایی کامل با انواع نوار ماتریکس و وج دندانپزشکی
دندان بنا به دلایل متفاوتی ممکن است دچار شکستگی، پوسیدگی و یا آسیب های دیگری شود. در این موقعیت برای بازگرداندن سلامت بیمار 2 راه پیش پای پزشک قرار خواهد داشت؛ دندان باید کشیده یا ترمیم شود. دندانپزشکی ترمیمی شاخه ای از دندانپزشکی است که در آن تمام سعی و تلاش بر حفظ دندان و عدم کشیده شدن آن است. از طرفی دندان های سالم و بدون مشکلات بایتی فاصله بسیار بسیار کمی با یک دیگر دارند و این ممکن است در زمان ترمیم دندان مشکل ساز باشد. چرا؟ زیرا ممکن است مواد ترمیمی به دندان های مجاور برخورد کرده و چالش های بیش تری ایجاد کند. حالا چاره چیست؟
ماتریکس (Matrix) در لغت به معنی محل قرارگیری یا محل پیدایش است. در دندانپزشکی از نوار ماتریس برای محدود کردن مواد ترمیمی بر روی دندان استفاده می شود. این نوار از جنس فلز یا پلاستیک ساخته می شود که در هر دو صورت باید بسیار انعطاف پذیر باشد تا بتوان آن را دور دندان گذاشت و کار ترمیم دندان را ساده تر کرد. این نوار زمانی که دیواره دندان آسیب دیده باشد یا به طور کامل از بین رفته باشد، فضای مورد نظر را از دندان های بغل جدا کرده و در واقع وظیفه قالب برای دندان را ایفا می کند.
انواع نوار ماتریکس دندانپزشکی
نوارهای ماتریکس دندانپزشکی را می توان به دو دسته اصلی فلزی و پلاستیکی تقسیم کرد.
ماتریکس فلزی (Metallic)
این نوع از ماتریکس ها عموما در ترمیم دندان های خلفی (مولر یا پرمولر) استفاده شده و برای دندان های قدامی (Anterior) کاربردی ندارند. زیرا در ترمیم دندان های جلویی از مواد کامپوزیتی استفاده می شود که در آن ها نوعی ماده غیرآلی وجود دارد که می تواند باعث خراشیدن و از بین بردن سطح ماتریس فلزی شود. بنابراین در ترمیم آن ها الویت با استفاده از نوارهای ماتریس پلاستیکی است. ماتریکس های فلزی باید از جنس استیل یا فلز ضدزنگ ساخته شوند تا در مواجهه با رطوبت آسیب نبینند.
نوارماتریکس فلزی به دسته های متفاوتی تقسیم می شوند.
انواع نوار ماتریکس فلزی و نحوه جایگذاری آن ها
ماتریکس تافل مایر(ToffleMire)
این نوار ماتریکس دور تاج دندان بسته می‌شود تا مواد ترمیمی را محدود کند. نوار تافل مایر انواع مختلفی مثل مدل ساده، بزرگسال، اطفال و لوپ دار دارد که هرکدام برای کاربردهای مختلفی قابل استفاده هستند. نوار تافل مایر استاندارد ISO، FDA و CE اروپا را دارد و در بسته‌های عمدتا 12 عددی فروخته می‌شود. این محصول در سایز 1، 2، 3 و 13 با ضمانت و تاریخ مصرف مشخص در بازار ایران وجود دارد که می‌توانید آن را با جنس استیل ضدزنگ، قدرت کششی بالا و قابلیت اتوکلاو تهیه و خریداری کنید. از جمله مزایای این محصول می‌توان به جنس استیل ضدزنگ، بدنه باریک و قدرت کششی بالای آن اشاره کرد. این ماتریکس در 2 نوع صاف و کوهان دار (Ledge) عرضه می شود.
منبع: مقاله MATRIX BANDS AND MATRIX RETAINERS وب سایت pocketdentistry در تاریخ 8 ژانویه 2016
نحوه جایگذاری ماتریکس تافل مایر: برای جایگذاری درست و نگه داشتن نوار ماتریکس تافل مایر از نگهدارنده یونیورسال یا تافل مایر استفاده می کنیم. برای آشنایی با چگونگی قرار دادن نوار ماتریکس توسط ماتریکس بند*، ویدیو زیر را تماشا کنید.
* در مورد ماتریکس بند باید مشخص شود به چه زبانی داریم صحبت می کنیم. اگر از زبان انگلیسی استفاده می کنیم منظوراز band matrix ،خود نوارماتریکس است (band یعنی نوار) و اگر فارسی ـ انگلیسی صحبت می کنیم، ماتریکس بند یعنی نگهدارنده یا گیره ماتریکس.
ماتریکس لوپ دار (Loop)
این نوع ماتریکس یکی از ساده ترین مکانیزم ها را دارد. به راحتی دور دندان انداخته شده و فیکس می شود. ماتریکس لوپ دار بیش تر برای ترمیم ها و پوسیدگی های سطحی و کوچک کاربرد دارد.
نحوه جایگذاری ماتریکس لوپ دار: این ماتریکس شکلی مانند کمربند داشته و با دست بر روی دندان گذاشته می شود و نیاز به هیچ ابزار و ریتینری ندارد.
ماتریکس زین اسبی (Saddle)
در استفاده از این ماتریکس ها انتخاب اندازه درست اهمیت بسیار زیادی دارد. شکل ظاهری آن ها نیز دقیقا مانند زین اسب است به همین دلیل این گونه نامگذاری شده است.
- نحوه جایگذاری ماتریکس زین اسبی: این ماتریکس در خارج از دهان بیمار تنظیم شده سپس دو سر آن را با استفاده از کلمپ* (Clamp) گرفته و بر روی دندان قرار می دهیم. سپس با باز و بسته کردن گیره آن را به اندازه مناسب دندان تنظیم می کنیم.
*کلمپ یا همان گیره، ابزاری برای فیکس کردن قطعات در محل مورد نظر و همچنین اتصال دو یا چند قطعه به یکدیگر است که جزو ابزارهای بسیار پر‌کاربرد در دندانپزشکی به شمار می‌رود.
منبع: راهنمای مصرف کنندگان وب سایت رسمی TOR VM روسیه
ماتریکس سکشنال (Sectional)
ماتریکس های سکشنال در 4 نوع و سایز مختلف موجود هستند. این ماتریکس ها در دو دسته هارد و سافت و دو سایز 0.035 و 0.050 میلی متر تولید می شوند. نوع هارد این ماتریکس ها قابلیت نصب ساده تری دارد و در مقابل نوع سافت به دلیل انعطاف پذیری بیش تر راحت تر شکل دندان را به خود می گیرد. همچنین سایزهای کوچک تر ماتریکس های سکشنال برای ترمیم های سطحی و کوچک و سایزهای بزرگ تر برای ترمیم های عمیق تر مناسب هستند. در بازارهای ایران فقط نوع هارد ماتریکس های سکشنال موجود است.
نحوه جایگذاری ماتریکس سکشنال: به عنوان اولین نکته باید توجه داشته باشید که به دلیل کوچک بودن این ماتریکس ها باید از رابردم (Rubberdam) استفاده کنید تا از احتمال قورت دادن آن توسط بیمار جلوگیری کنید. سپس ماتریکس را تا جایی که می شود به لثه نزدیک می کنیم. با استفاده از فورسپس، یک رینگ یا کلمپ (Clamp) دندانپزشکی را باز می کنیم و به دو سر ماتریکس سکشنال وصل می کنیم. استفاده از این ماتریکس ها برای ترمیم های ناحیه دیستال (Distal) و مزیال (Mesial) مناسب است.
منبع: مقاله Sectional matrix: Step-by-step directions for their clinical use وب سایت nature در تاریخ 15 ژانویه 2017
نوار ماتریکس قدامی پروگزیمال (Proximal Anterior)
این نوع از ماتریکس ها مقداری با بقیه متفاوت است. ماتریکس قدامی پروگزیمال صرفا برای استفاده در دندان های قدامی طراحی شده است و برای سایر دندان ها استفاده نمی شود.
نحوه جایگذاری ماتریکس قدامی پروگزیمال: این ماتریکس برخلاف تمام انواع ماتریکس ها به صورت عمودی در فاصله بین دو دندان گذاشته می شود و سری قاشق مانند آن مانند دیواره ای برای انجام عملیات ترمیمی عمل خواهد کرد.
ماتریکس پلاستیکی (Non-metallic)
نوار ماتریکس پلاستیکی نوع دیگری از ماتریکس های دندانپزشکی بوده که قبل از عمل اچ کردن و قرار دادن ماده ی ترمیمی ، بین دندان ها قرار داده می شود (مانند نخ دندان). نوار محکم به دور دندان کش می کشیم تا کامپوزیت را با کانتور یا فرم طبیعی دندان انطباق دهیم . سپس نوار را باید با دست یا گیره تا زمان سفت شدن مواد ترمیمی توسط نور لایت کیور نگه داریم.
انواع ماتریکس پلاستیکی
ماتریکس قدامی دوقلو (Twin anterior)
این ماتریکس ها از جنس پلاستیک هستند. ماتریکس قدامی دوقلو همانطور که از نامش پیداست صرفا برای استفاده در دندان های قدامی بوده و برای سایر دندان ها قابل استفاده نیست. همچنین این ماتریکس با دست و به راحتی بر روی دندان قرار می گیرد و نیاز به کلمپ و فورسپس ندارد.
نوار ماتریکس شفاف (Transparent)
ماتریکس های شفاف به صورت نواری و از جنس پلاستیک شفاف هستند.
نحوه جایگذاری ماتریکس شفاف: این ماتریکس پس از برش به اندازه دلخواه دقیقا مانند نوع فلزی آن با ماتریکس بند تافل مایر یا کلمپ بر روی دندان قرار می گیرد.
ماتریکس استاپ استریپر (Stop Striper)
ماتریکس های استاپ استریپر یا دارای نگهدارنده دارای یک سر آزاد و یک سر برآمده است. این ماتریکس ها را می توان زیر شاخه ای از ماتریکس ها شفاف دانست.
نحوه جایگذاری ماتریکس استاپ استریپر: ابتدا سر آزاد و بدون برآمدگی نوار ماتریکس را از بین دندان ها رد می کنیم و تا جایی می کشیم که سر دیگر آن که دارای برآمدگی است در همان نقطه اول قرار بگیرد و در فاصله بین دندان ها قفل شود. سپس از فیکس بودن آن در دور دندان اطمینان حاصل می کنیم.
ماتریکس خود چسب (self-adhesive)
ماتریکس های خودچسب در دو سر خود دارای یک نوار نازک قرمز رنگ بوده که در واقع چسب مخصوص آن است به همین دلیل برای نگه داشتن آن بر روی دندان نیازی به استفاده از کلمپ ها نیست.
نحوه جایگذاری ماتریکس خودچسب: ماتریکس را با دست در جای مناسب خود قرار می دهیم. نوار قرمز رنگ دو سر آن را بر میداریم، سپس دو سر را به هم می چسبانیم.
منبع: مقاله MATRIX BANDS AND MATRIX RETAINERS وب سایت pocketdentistry
ماتریکس شفاف سکشنال (Transparent Sectional)
این دسته از ماتریکس ها دقیقا مانند همتای فلزی خود عمل کرده و جایگذاری می شوند. به همان منوال نیز نیاز به استفاده از رابردم داریم تا از قورت دادن آن توسط بیمار جلوگیری کنیم.
تا به این جا ماتریکس ها را از نظر جنس سازنده تقسیم بندی کردیم اما این نوارها را می توان از یک نظر دیگر نیز دسته بندی کرد که آن هم از نظر محل استفاده آن ها است. ماتریکس ها از این نظر به سه دسته قدامی، مولر (Molar) و پرمولر (Premolar) تقسیم می شوند.
ماتریکس قدامی: این دسته از ماتریکس ها را به طور کامل در دسته بندی های بالا شرح دادیم و تعدادی از آن ها را که صرفا برای استفاده در ناحیه قدامی دهان بودند را نام بردیم.
ماتریکس مولر و پرمولر: ماتریکس هایی که برای استفاده مخصوص در دندان های مولر و پرمولر هستند خود به پنج نوع مختلف شامل بدون لج، لج راست، لج چپ، لج وسط و بایلترال یا دو طرفه (Bilateral) تقسیم شده اند. این دسته بندی در واقع براساس محل قرارگیری لج یا برآمدگی این ماتریکس ها انجام گرفته است.
در خرید ماتریکس ها به چه چیزی توجه کنیم؟
در زمان انتخاب نوار ماتریکس باید ابتدا بدانید که در کدام ناحیه نیاز به انجام عملیات ترمیمی دارید تا بتوانید نوار ماتریکس مناسب با همان قسمت را تهیه کنید. نکته مهم بعدی دقت به بسته بندی یا پکیجینگ آن ها است که باید پلمپ و بدون بازشدگی باشد. در آخر نیز خود نوار ماتریکس باید بدون خمیدگی، ضربه، زاویه و یا کثیفی باشد.
نکته ای در مورد ماتریکس ها
تا به این جا در تمام مقالات در مورد قابلیت اتوکلاو ابزارهای استیل دندانپزشکی صحبت کردیم اما امروز باید بگوییم شاید نوارهای ماتریکس تنها ابزاری باشند که حتی نوع فلزی آن ها نیز یک بار مصرف بوده و باید پس از هربار استفاده دور انداخته شود.
اکنون با انواع نوار ماتریکس ها و ماتریکس بند آشنا شدیم. حتی گریزی به ابزاری به نام کلمپ نیز زدیم. حالا نوبت به عضو سوم عملیات ترمیمی دندانپپزشکی می رسد و آن وج (Wedge) است.
وج دندانپزشکی
پیدایش وج ها در دندانپزشکی مدرن کمک به سزایی در ساختار آناتومیک ترمیم های دندانی کرده است. وج دندان، وظیفه نگه داشتن ماتریکس به عهده دارد. به طور دقیق تر وج نگه‌داری یک نوار را در امتداد لبه لثه با حفره‌های مربعی شکل، به عهده دارد تا اقدامات ترمیمی با دقت بیش تری انجام شوند. اما وظایف وج به همین یک مورد ختم نمی شود. به طور کلی نقش وج در عملیات ترمیمی را می توان به موارد زیر خلاصه کرد:
نگه‌داری نوار ماتریکس
جدا کردن دو دندان در عملیات ترمیمی
جبران ضخامت کم نوار ماتریکس و مواد ترمیمی ای که فضای بین دندان‌ها را پوشش نمی‌دهند
جلوگیری از لرزش و حرکت نوار ماتریکس در ترمیم
ایجاد شکل صحیح در حین ترمیم
جلوگیری از خونریزی دندان و لثه در زمان ترمیم
جلوگیری از رطوبت در زمان ترمیم دندان
منبع: مقاله How the humble dental wedge can improve your dentistry وب سایت dentaleconomics در تاریخ 7 اکتبر 2021
انواع وج دندانپزشکی
وج ها به دو دسته چوبی و پلاستیکی تقسیم می شوند که هر یک معایب و مزایای خود را دارند.
وج چوبی (Wooden Wedge)
همانطور که از نام این وج مشخص است، از چوب ساخته شده است و در بسیاری از اقدامات دندانپزشکی و ترمیمی مورد استفاده قرار می‌گیرد، همچنین این وج چوبی را در بازار و صنعت دندانپزشکی به نام وج چوبی آناتومیک نیز می‌شناسند.اما چرا؟ زیرا نوع ساختارشان با آناتومی دندان انسان سازگاری بسیار زیادی دارد. این وج ها در رنگ های مختلف و متنوعی در بازار موجود هستند.
منبع: مقاله Get Complete Information on Dental Wedges وب سایت preservearticles
رنگ بندی وج ها بر چه اساسی است؟
وج‌های چوبی معمولا در رنگ‌های مختلف تولید می‌شوند که هر رنگ، نشان‌دهنده اندازه و ضخامت آن ها است و به شما کمک می‌کند تا طبق نیاز خود اقدام به خرید محصول کنید.
وج نارنجی: نازک ترین و کوتاه ترین نوع وج های دندانپزشکی به رنگ نارنجی هستند.
وج سفید: رنگ سفید وج ها همانند نوع نارنجی کوتاه و ظریف هستند.
وج زرد: این رنگ نسبت به مدل های قبلی ضخیم تر و بلندتر است.
وج آبی: این وج‌های آبی رنگ، با ضخامتی متوسط و اندازه‌های کوچک در بازار وجود دارند.
وج صورتی: وج چوبی صورتی رنگ، با ضخامتی متوسط و اندازه بلند، متعادل ترین نوع وج در بازار است.
وج بنفش: ضخیم ترین و بلندترین نوع وج های دندانپزشکی به رنگ بنفش تولید می شوند.
وج پلاستیکی (Plastic Wedge)
جنس این نوع از وج‌ها پلاستیکی است و غیرقابل برش هستند. وج پلاستیکی مانند وج‌های چوبی در ضخامت و اندازه‌های مختلف در بازار وجود دارند اما کم‌تر از وج‌های چوبی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مقایسه وج پلاستیکی و وج چوبی
بریدن وج های چوبی راحت است و با هر وسیله تیز دندانپزشکی قابل انجام است اما وج های پلاستیکی تقریبا غیرقابل برش هستند. وج های چوبی به نسبت نوع پلاستیکی ثبات بیش تری دارند و در سر جای خود مجکم تر می ایستند. در ترمیم های کامپوزیتی وج های پلاستیکی عملکرد بهتری دارند زیرا نور را از خود عبور داده و در واقع نور لایت کیور بر روی آن ها تاثیری ندارد. در مناطق مرطوب دهانی و زمانی که تولید بزاق بیمار زیاد باشد نیز وج های پلاستیکی مناسب تر از نوع چوبی خواهند بود.
منبع: مقاله Get Complete Information on Dental Wedges وب سایت preservearticles
تا به این جا با زوج جدانشدنی نوار ماتریکس و وج دندانپزشکی آشنا شدیم و انواع آن ها را بررسی کردیم. در این قسمت قصد داریم تا به شما محصول دیگری معرفی کنیم که کار هر دوی آن ها را انجام میدهد و آن چیزی نیست جز فندر وج (FenderWedge). در زبان انگلیسی کلمه Fender به معنی سپر یا حفاظ است. دلیل نام گذاری این وسیله نیز همین است. در واقع فندروج، استیلی است که سپری از وج پلاستیکی دارد.
فندروج دندانپزشکی
این ابزار ترکیبی از یک صفحه فلزی و وج پلاستیکی است که برای جلوگیری از آسیب های احتمالی به دندان های مجاور در زمان ترمیم دندان استفاده می شود. فندروج ها در چهار سایز مختلف medium، Small، X-small و Large تولید می شوند. از این وسیله می توان برای سطوح باکال یا لینگوآل استفاده شود.
کلام آخر
تمام دندان ها در کنار هم یک مجموعه وابسته به هم را تشکیل می دهند که هر یک بر روی سایرین تاثیر می گذارند. همان طور که تک تک آجرهای یک دیوار برای پایدار و محکم نگه داشتن کل دیوار اهمیت دارند. بنابراین درست است که زمانی که یک دندان دچار مشکل می شود باید سریع تر ترمیم شود اما این ترمیم نباید به دندان های مجاور آسیبی وارد کند. در این مقاله در مورد انواع ابزار مورد استفاده در دندانپزشکی ترمیمی یعنی نوار ماتریکس، ماتریکس بند، کلمپ و وج دندانپزشکی صحبت کردیم و ضرورت استفاده از آن ها را بررسی کردیم. برای آن که ترمیمی با کم ترین چالش و آسیب دشته باشیم باید از این ابزار در عملیات ترمیمی بهره ببریم. همان طور که گفتیم انتخاب درست نوع نوار ماتریکس و وج در بهبود ترمیم دندان تاثیر زیادی داردو اگر این کار نادرست صورت بگیرد می تواند مشکلات زیادی به بار بیاورد. هدف اصلی نوار ماتریکس و وج بهبود روند ترمیم است، نه ایجاد مشکل برای آن. بنابراین در انتخاب آن ها دقت کنید. ممنون که با ما همراه بودید. برای مطالعه مقالات بیش تر و آشنایی با تمام ابزار دندانپزشکی ترمیمی می توانید به آکادمی یونیت مراجعه کنید.