استریل ابزار پزشکی و دندانپزشکی چگونه است؟
همه ما زمانی که جنسی را خریداری می کنیم ترجیح می دهیم که بتوانیم از آن برای مدت طولانی استفاده کنیم. طبیعتاً هنگام خرید اینسترومنت ها نیز موضوعی که برای دندانپزشکان بسیار اهمیت دارد طول عمر ابزار است. نحوه صحیح نگهداری و استریلیزاسیون ابزار یکی از مهم ترین فاکتورها در ماندگاری بالای آن ها است. استریل سازی به روش های مختلف و برای مقاصد مختلفی انجام میگیرد. هدف از استریل نمودن میتواند پاکسازی محیط یا تجهیزات آزمایشگاهی از آلودگی ها باشد. در این مقاله تلاش شده است تا فرایند استریلیزاسیون را قدم به قدم شرح دهیم. برای این که درک بهتری از مراحل داشته باشیم اول باید با مفهوم استریل کردن یا استریلیزاسیون آشنا شویم.
استریل چیست؟
استریل کردن یا استریلیزاسیون به این معنی است که نباید کوچک ترین میکروب، ویروس یا میکروارگانیسمی در محیط موردنظر وجود داشته باشد؛ بنابراین استریل کردن از این نظر با تمیزکردن یا ضدعفونی کردن تفاوت دارد ولی در نظر داشته باشید اینسترومنتی که تمیز نباشد هرگز نمی تواند استریل باشد. در این فرایند انجام هر مرحله ضروری است و بدون انجام آن نمی توان به مراحل دیگر رفت. اما استریل کردن تجهیزات پزشکی نسبت به سایر وسایل از اهمیت بیش تری برخوردار است و برای این کار از ابزار و وسایل متعددی استفاده می شود.
روش های استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی
از بین روش های گوناگون استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی، سه روش استریلیزاسیون با بخار (steam)، استریلیزاسیون با حرارت خشک (dry heat) و استریلیزاسیون با اکسید اتیلن (ethylene oxide or EtO) و استریلیزاسیون با بخار پراکسید هیدروژن (VHP) بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند که در ادامه تک تک موارد را به اختصار شرح می دهیم.
استریل کردن تجهیزات پزشکی با اتوکلاو بخار
دستگاه اتوکلاو به عنوان دستگاه استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی با بخار شناخته می‌شود و بر اساس نحوه تخلیه هوا از محفظه در دو نوع کلی و سه کلاس بندی متفاوت عرضه می‌شود. در نوع اول بخار آب از بالا وارد اتوکلاو شده و به دنبال آن هوا از پایین دستگاه خارج می‌شود. این روش برای مواردی که برای قرار گرفتن در خلا حساس هستند مورد استفاده قرار میگیرد. اما باید توجه داشت که این روش نسبت به روش دوم زمان بیشتری گرفته و کارایی بالایی ندارد. در نوع دوم هوا به نحوی پویا خارج می‌شود، به این صورت که هوا، یا با کمک خلا و یا بخار آب از دستگاه خارج می‌شود. اعمال بخار و خروج هوا در نوع دوم به صورت متناوب صورت میگیرد. در صورتی که علاقه مند به مطالعه در مورد نحوه عملکرد دستگاه اتوکلاو و آشنایی با انواع آن هستید، حتما به مقاله "همه چیز در مورد اتوکلاو" سر بزنید.
استریل کردن تجهیزات پزشکی با فور
از آن جایی که روش استریلیزاسیون با حرارت خشک به رطوبت نیاز ندارد، میتواند روش مناسبی برای استریل کردن تجهیزات پزشکی باشد که ممکن است در اثر رطوبت آسیب ببینند و یا نسبت به آن غیر قابل نفوذ باشند. از مزایای این روش می‌توان به مواردی مثل سمی نبودن، سازگاری با محیط زیست، نصب آسان، هزینه عملیاتی نسبتا پایین، عدم نفوذ به مواد و تجهیزات و غیر خورنده بودن برای ابزارهای فلزی اشاره کرد. و از معایب این روش می‌توان به مواردی مثل سرعت نفوذ آهسته گرما، میکروب‌کشی زمان‌بر و نیاز به دمای بالا اشاره کرد. برای استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی با حرارت خشک، از وسیله ای به نام فور استفاده می شود که می توانید در مقاله "انکوباتور و آون آزمایشگاهی" در مورد آن بیشتر مطالعه کنید.
استریل کردن تجهیزات پزشکی با گاز اتیلن اکساید
برای تجهیزات پزشکی که به بخار آب حساس هستند می‌توان از روش هایی کمک گرفت که نیازی به استفاده از بخار آب ندارند. اتیلن اکسید یکی از این موارد است. در گذشته، استفاده از اتیلن اکسید شکل رایج استریلیزاسیون در دمای پایین بود اما امروزه با توجه به کند بودن این فرآیند تا حد زیادی با بخار پراکسید هیدروژن جایگزین شده است.در این قسمت تنها به متداول ترین روش های استریل ابزار اشاره کردیم که در عین حال مطمئن ترین راه های استریلیزاسیون نیز هستند. اما در کنار آن ها روش هایی مانند استریل کردن تجهیزات پزشکی با پرتو، استریل تجهیزات پزشکی با مواد شیمیایی مایع، استریل کردن تجهیزات پزشکی با پرفورمیک اسید و استریل کردن ابزار با گاز فرمالدهید نیز وجود دارند.
مراحل استریلیزاسیون
به طورکلی استریلیزاسیون طی 3 مرحله انجام می شود؛ تمیز کردن، ضدعفونی کردن و در نهایت استریل کردن ابزار که رعایت ترتیب آن ها از مهم ترین نکات یک استریلیزاسیون موفق و درست است.
تمیزکردن: این مرحله دقیقا همان پاک کردن سطح از هرگونه آلودگی فیزیکی و زدودن گردوغبار است که با دستمال خیس شده با آب یا مواد شوینده انجام می شود است. شستشوی عادی لازم نیست حتما سطح را آنتی باکتریال نیز بکند ولی اگر این کار را انجام دهد بهتر است.
ضدعفونی کردن: هدف این مرحله از بین بردن باکتری ها و میکروب ها و میکروارگانیسم هایی است که با تمیزکردن عادی از بین نمی روند. این مرحله تا حد بسیار زیادی آلودگی ها را از بین می برد ولی بازهم با سطحی از تمیزی که موردنیاز ماست فاصله دارد.
استریلیزاسیون: این همان مرحله ای است که منتظرش بودیم. در این مرحله ابزار یا دستگاه پس از بسته بندی و مهروموم شدن با استفاده از دستگاه اتوکلاو و یا روش های گفته شده استریل می شوند. به طور کلی به یادداشته باشید که ضدعفونی کردن میکروب ها را کاهش می دهد اما استریل کردن ابزار میکروب ها را می کشد و از بین می برد.
باز هم تاکید می کنیم که ترتیب انجام این مراحل بسیار مهم و ضروری هستند. به طور مثال اگر قبل از تمیزکردن وارد مرحله ضدعفونی کردن شویم نه تنها مفید و موثر نخواهد بود بلکه می تواند خطرناک نیز باشد. چرا؟ چون آلودگی ها می توانند از میکروارگانیسم ها محافظت کنند و باعث پخش شدن آن ها شوند. بالاتر به این موضوع اشاره کردیم که یک ابزار هرگز بدون این که تمیز باشد استریل نخواهد بود؛ بنابراین نکاتی هست که هنگام تمیزکردن ابزار باید به آن ها دقت شود.
نگذارید کثیفی ها بر روی ابزار خشک شوند:
برای تمیزکردن درست و اصولی ابتدا باید خودتان را به لباس های محافظ (مانند دستکش، عینک مخصوص یا ...) تجهیز کنید. سپس سطح را با استفاده از اسپری یا ژل شستشوی مخصوص همان سطح تمیز کنید.
توجه: فرو بردن ابزار در محلول های ضدعفونی کننده در این مرحله به دلایلی که پیش تر ذکر شد اصلا توصیه نمی شود.
از آب سبک یا بدون املاح استفاده کنید
در این مرحله استفاده از آب بدون املاح بسیار مهم است زیرا:
از مقدار کمتری ماده ضدعفونی کننده می توان استفاده کرد.
آب سنگین و با املاح در کار آنزیم ها اختلال ایجاد می کند.
مقادیر زیاد املاح آب مانند منیزیم و کلسیم از به کار افتادن آنزیم ها جلوگیری می کنند.
در چیدمان ابزار هنگام شستشو دقت کنید
اول از همه مطمئن شوید که جایگاه مناسبی برای قراردادن ابزار انتخاب کرده اید. (مثلا سبدها می توانند ابزار را به درستی و راحتی در خود جای دهند.)
سبد را بیش از حد با وسیله پر نکنید.
اطمینان حاصل کنید که تمام ابزار در معرض پمپ شستشو قرار گرفته اند.
تمام بسته بندی ابزار را باز کنید.
باقی مانده فوم یا ژل شستشو از مرحله قبل را حتما از تمام ابزار پاک کنید.
فرایند ضدعفونی را زیر نظر بگیرید
حداقل 1 بار به مدت 1 دقیقه قبل از ضدعفونی ابزار با آب سرد شسته شوند.
این کار باعث از بین رفتن آلودگی های شیمیایی و مرطوب شدن آلودگی های مقاوم می شود.
شستشو با مواد شوینده باید حداقل 6 دقیقه یا در صورت لزوم بیش تر از 6 دقیقه به طول بیانجامد.
برای ورود به مرحله بعد حداقل 1 بار ابزار آب کشی شوند.
از دستورالعمل های نگهداری خود ابزار پیروی کنید
برای این که نتیجه بهتری در کار حاصل شود باید دستورالعمل هایی که توسط کارخانه سازنده دستگاه اعلام شده است را دنبال کنید؛ بنابراین:
سطح ابزار را تمیز و عاری از هرگونه آلودگی نگه دارید.
فیلترهای دستگاه، زیر محفظه و تجهیزات جانبی آن ها را به صورت روزانه تمیز کنید.
چرخش بازوهای دستگاه را چک کنید و مطمئن شوید که نازل آن به راحتی می چرخد.
اندیکاتور استریل را تمیز نگه دارید.
هر 3 ماه یکبار دستگاه و ابزار را از نظر فنی چک کنید.
به عنوان نکته پایانی باید بدانید که یک اینسترومنت همیشه استریل باقی نخواهد ماند و پس از هربار استفاده نیاز به استریل شدن مجدد دارد.
منبع: وب سایت رسمی کنترل پیشگیری بیماری ایالات متحده آمریکا (CDC)