اسید اچ دندانپزشکی چیست؟ هرآنچه که باید در مورد اچانت بدانید
هر عملیاتی در دندانپزشکی از زیبایی تا جراحی های سنگین، نیاز به زمینه مناسب و آماده کردن دندان دارد. یکی از عملیات ترمیمی دندان که در مقاله "کامپوزیت یا باندینگ؟ کدام بهتر است؟" باندینگ است. پیش از آن که هرکار ترمیمی ای بر روی دندان صورت بگیرد، نیاز است که دندان را برای آن آماده کنیم. سطح رویی دندان را در حالت عادی، انامل یا مینای دندانی پوشانده است. این لایه که از قوی ترین و محکم ترین قسمت های بدن انسان است به دلیل سطح صاف و صیقلی اش، مواد ترمیمی و ادهزیوهای لازم برای اپلای کردن آن ها را بر روی خود نمی پذیرد. بنابراین لازم که تغییراتی در آن ایجاد شود. در این مرحله است که فرایندی تحت عنوان اچینگ به کمک شما خواهد آمد.
اچینگ یا حکاکی شیمیایی (به انگلیسی Etching) فرایندی شیمیایی در میکروساخت است که برای حذف لایه هایی از سطح مورد استفاده قرار می گیرد. اچینگ در حقیقت نوعی فرایند لایه برداری دقیق به کمک مواد شیمیایی خورنده است. در فرایند باندینگ، ایمپلنت یا هر عملیات ترمیمی دیگری که بر روی دندان صورت می گیرد نیاز است تا سطح دندان برای پذیرش بهتر مواد چسبنده آماده شود. برای این کار باید در سطح دندان زبری (Roughness) ایجاد کنیم تا مواد ادهزیو* یا همان چسب به راحتی در مینای دندان شناور شده و بتواند بهتر تاج یا مواد ونیر را بر روی خود تحمل کند. انتخاب اول اغلب دندانپزشکان برای ایجاد این زبری، ماده ای به نام اسید اچ است.
*برای مطالعه بیش تر در مورد عملیات ترمیمی باندینگ، کامپوزیت و ادهزیو اینجا کلیک کنید.
اسید اچ دندانپزشکی چیست؟
اسید اچانت (Acid Etchat) یا به طور ساده تر اسید اچ (Acid Etch) به شکل محلول یا ژل اسید فسفریک موجود است و معمولا در غلظت های 15٪ ، 34٪ یا 37٪ وجود دارد. در تعدادی از منابع از این ماده به عنوان اسید H یاد می شود که باید بگوییم کاملا اشتباه است. غلظت 37٪ رایج ترین غلظت موجود اسید های اچانت در بازار است. اسید اچ باعث ایجاد فضاهای میکروسکوپی در مینای دندان می شود. این فضاهای میکروسکوپی سطح مینا را زبر می کنند تا که باندینگ یا چسب در آن جریان داشته و به روند اتصال کمک کند.
منبع: وب سایت medical-dictionary
هنگام خشک کردن، سطحی که اچ شده است سفید گچی یا مات به نظر می رسد. این اسید همچنین باعث پاک شدن آلودگی‌های سطح می‌شود و به مرطوب بودن مینای دندان کمک می‌کند. اما چگونه؟
اسید اچانت، لایه اسمیر (Smear Layer) دندان را از بین می برد. اسمیر لایه ای است که بعد از اوپنینگ (Opening) یا باز کردن کانال ریشه در دیواره کانال ریشه یافت می شود و از بقایای ریز بلورها و ذرات آلی تشکیل شده است. این لایه برای اولین بار در سال 1975 میلادی معرفی شد و از همان تاریخ تا به امروز همواره تحقیقاتی برای ارزیابی اهمیت آن در انواع فرایندهای دندانپزشکی صورت گرفته است. لایه اسمیر یک مانع فیزیکی است که باعث کاهش نفوذ عوامل ضد عفونی کننده در توبول های عاجی و در نتیجه اثر بخشی آن ها می شود. بنابراین وظیفه اصلی اسید اچ از سر راه برداشتن همین لایه است.
در واقع اسید اچ یکی از اجزای جدایی ناپذیر دندانپزشکی ترمیمی به حساب می آید. این اسید در سه نوع مختلف در بازار موجود است.
مایع (به ندرت استفاده می شود)
ژل (استفاده از آن به مراتب راحت تر است)
سرنگ یا بطری
شرایط کار با اسید اچ چگونه است؟
قبل از استفاده، سطح دندان باید کاملا تمیز باشد. این کار را با براش ها یا خمیرهای مختلف می توانید انجام دهید. نکته مهم این است که از خمیر پروفیلاکسی* نباید استفاده شود زیرا ممکن است با خواص پیوند تداخل داشته باشد.
*به بروساژ دندان ها با خمیر مخصوص پس از جرم گیری، برای برداشت لکه های دندان و یا پیش از تشخیص پوسیدگی ها برای تمیز بودن دندان و تشخیص بهتر، پروفیلاکسی گفته می شود که در عین حال از آلودگی های بعدی دندان هم تا حدود زیادی جلوگیری می کند.
اسید اچ نسبت به رطوبت حساس است. بنابراین در زمان استفاده از این اسیدها نباید سطح مورد نظر به هیچ عنوان مرطوب باشد.
در هنگام استفاده از اسید اچ حتما باید از رابردم (Rubber Dam) استفاده شود.
هنگام کار با اسید اچانت باید حتما از دست ها و چشم های خودتان و بافت های نرم اطراف دندان بیمار محافظت کنید. همچنین از بیمار بخواهید که از عینک مخصوص محافظ استفاده کند.
منبع: مقاله Acid etchant, bonding agents and fissure sealants وب سایت pocketdentistry در تاریخ 1 ژانویه 2019
انواع اسید اچ دندانپزشکی
اسید اچ ها به دو دسته فسفریک اسید (Phosphoric acid) و هیدروفلریک اسید (Hydrofluoric acid) تقسیم می شوند انتخاب آن ها بستگی به سطح مورد نظر ما دارد.
فسفریک اسید ها پایه تشکیل دهنده اسیدهای اچ های استفاده شده در دنتین و انامل دندان هستند. آن ها با ایجاد یک لایه مناسب بر روی سطح، بافت ها را آماده پذیرش مواد ترمیمی می کنند.
هیدروفلوریک اسید ها برای اچینگ های سرامیکی و شیشه ای استفاده شده و فرایند کار ادهزیو را تسریع کرده و خاصیت مکانیکی آن را تقویت می کند.
تکنیک های استفاده از اسید اچ (Acid Etching Techniques)
بعد از انتخاب نوع اسید اچ نوبت به انتخاب تکنیک آن می رسد. در نظر داشته باشید که استفاده از تکنیک های مختلف باید مناسب با نوع عملیات ترمیمی، اندازه ناحیه ترمیم و مواد تشکیل دهنده ماده ترمیمی انتخاب شود.
توتال اچ (Total-Etch): این تکنیک از اسید اچ ها زمانی استفاده می شود که سطح زیادی برای باندینگ یا اعمال ترمیمی دیگر مد نظر است. بنابراین اسید اچ را بر روی دنتین و انامل (مینا) جایگذاری می کنیم. این روش یکی از از موثر ترین تکنیک های اسید اچ است به شرطی که کار ترمیمی عمیق نباشد و به پالپ نزدیک نشود.
سلف اچ (Self-Etch): در تکنیک سلف اچ، مواد باندینگ و اسید اچ را با یک دیگر ترکیب کرده و به صورت یک لایه بر روی محل مورد نظر می گذاریم. این تکنیک معمولا زمانی استفاده می شود که قصد داشته باشیم یک ترمیمی که به تازگی انجام شده است را بازسازی کنیم.
سلکتیو اچ (Selective Etch): این روش دقیقا مانند تکنیک توتال اچ است با این تفاوت که اسید اچ را فقط بر روی مینای دندان قرار می دهیم. اگر به این نتیجه برسیم که دندان بیمار ممکن است به اسید اچ حساسیت دهد، از اسید فقط بر روی انامل استفاده کرده تا میزان حساسیت را به حداقل برسانیم.
منبع: مقاله Etching: What's the Difference and Why You Should Know وب سایت dentalproductsreport در تاریخ 14 جولای 2021
استفاده از اسید اچ چه مزایایی دارد؟
اسید اچ ها را می توان به راحتی با فشار آب شست و از سطوح دندان پاک کرد. اسید اچ ها برای استفاده در تمام نواحی دندان، حتی نواحی ای که دسترسی به آن ها دشوار است، مناسب هستند. تا به امروز هیچ گونه عوارض جانبی ای از اسید اچ ها گزارش نشده است و در صورت استفاده درست و رعایت نکات ایمنی، نباید مشکلی برای بیمار پیش بیاید.
نحوه نگهداری درست از اسید اچ دندانپزشکی
اسید اچ باید به دور از تابش مستقیم نور خورشید و در دمای 23 درجه سانتی گراد نگهداری شود. توجه داشته باشید که برای نگهداری بهتر از اسید اچ ها باید پش از هربار استفاده در حین کار، درب بطری آن را محکم ببندید.
در هنگام خرید اسید اچ به چه چیزهایی باید توجه کنیم؟
بسته بندی: اسید اچ ها در دو نوع بطری یا سرنگ بیش ترین کاربرد را دارند. نوع سرنگی آن ها در سایزهای مختلف از 1.2 میلی لیتر تا 50 میلی لیتر و بطری ها بین 5 تا 15 میلی لیتر تولید می شوند.
نوع اسید: همان طور که پیش تر گفتیم، اسید اچ ها در دو نوع فسفریک اسید و هیدروفلریک اسید تولید می شوند. بنابراین دقت در انتخاب نوع درست آن ها یکی از مهم ترین چیزهایی است که در هنگام خرید باید به آن توجه کرد.
کاربرد: موضوع دیگری که باید مد نظر داشته باشید، کاربرد اسید اچ برای شماست. باید پیش از خرید اسید اچ در نظر بگیرید که کدام سطح از دندان بیمار نیاز به اصلاح دارد و مناسب با آن اسید اچ را تهیه کنید.
غلظت: غلظت اسید اچ ها به نوع آن ها بستگی دارد. فسفریک اسیدها در غلظت های 30 تا 40 درصد تولید می شوند که غلظت 37 درصد آن ها رایج ترین اسید اچ است. اما هیدروفلریک اسیدها در دو غلظت 5 و 10 درصد در بازار موجود هستند.
ویسکوزیتی: تمایل به جاری شدن یا همان ویسکوزیتی اسید اچ باید مناسب باشد. اسید اچ باید ویسکوزیته باشد اما به اندازه ای که در زمان اپلای شدن از سر جایش تکان نخورد.
مایع یا ژل بودن: اسید اچ ها می توانند مایع یا ژل و در دو مدل سرنگی یا بطری موجود باشند.
رنگ: اسید اچ ها در رنگ های زیادی از زرد، سبز، بنفش و ... موجودند اما رایج ترین رنگ آن ها آبی است. و باید بگوییم که رنگ بندی آن ها فرقی به حال شما نخواهد داشت.
منبع: مقاله Tooth Bonding Science– Acid-etch technique وب سایت animated-teeth
اسید اچ چه عوارضی می تواند داشته باشد؟
یکی از رایج ترین اتفاقات و عوارضی که ممکن است اسید اچ برای دندانپزشک یا بیمار داشته باشد، برخورد آن با چشم است. اگرچه میزان اسید موجود در آن به حدی نیست که بتواند بافت را از بین ببرد اما حتی برخورد مقدار کمی از آن هم می تواند به چشم و خصوصا قرنیه آسیب وارد کند. در صورتی که اسید اچ با چشم ها برخورد داشته باشد احتمالا یکی از علائم درد چشم، سرخی و سوزش چشم، تورم پلک و تاری دید بروز خواهند کرد.
اگر اسید اچ دندانپزشکی با چشم برخورد کرد چه کار کنیم؟
در صورت برخورد اسید اچ با چشمان شما یا بیمار باید چشم را فورا به مدت 10 دقیقه با آب شست و شو دهید. حتی در صورت امکان سعی کنید چشم را زیر آب باز نگه دارید تا آب بتواند اسید را رقیق کرده و از آسیب های جدی جلوگیری کند. یادتان باشد که حتما در هنگام تعویض لباس مراقب باشید زیرا ممکن است اسید به سایر نقاط بدن نیز نفوذ کرده باشد.
کلام آخر
ما در این مقاله به تعریف معنی اسید اچانت، زمان استفاده از آن و کاربردهای اسید اچ اشاره کردیم. گفتیم که از این مواد برای بهبود قدرت چسبندگی میان کامپوزیت، باندینگ یا هر مواد ترمیمی دیگر و مینای دندان در هنگام ترمیم دندان استفاده می شود. هم چنین از مزایا و معایب آن صحبت کردیم و برای به حداقل رساندن آسیب های احتمالی راه حل پیشنهاد دادیم. از نکاتی که به عنوان یک دستیار دندانپزشک یا شخص پزشک باید به آن توجه کنید این است که برای هر بیمار باید از سری های سوزنی جدید برای اپلای کردن اسید اچ استفاده بشود. همچنین زمانی که کار با اسید اچ به پایان رسید بهتر است که سری سوزنی روی سرنگ باقی نمانده و درپوش اصلی اسید گذاشته شود.