الواتور یا بالابر دندانپزشکی چیست؟
کشیدن دندان یکی از گزینه های درمانی است که در آخرین مرحله از درمان پیشنهاد می‌شود و در شرایطی که دندان قابل ترمیم و یا درمان ریشه (عصب کشی) نباشد و یا دچار شکستگی و پوسیدگی عمیق و در شرایط ویژه ای باشد که قابلیت درمان نداشته باشد، کشیدن دندان به عنوان یک درمان موثر صورت می گیرد. در این فرایند از اینسترومنت دندانپزشکی مانند فورسپس و الواتور استفاده می شود. با ما همراه باشید تا با الواتورهای دندانپزشکی، انواع آن ها و کاربردشان آشنا شوید.
الواتور یا بالابر دندانپزشکی چیست؟
در طی فرایند کشیدن دندان، می‌توان با کمک الواتور بافت لثه را به عقب هدایت کرده و زیر دندان را حفر کرد. سپس دندان اصطلاحا لق می‌شود و می توانید به راحتی آن را به سمت بالا هدایت کرده و بکشید. استفاده از الواتور و لق کردن دندان با کمک آن باعث می‌شود تا انجام کار فورسپس تسهیل شود. وجود الواتور در مطب دندانپزشکی بسیار ضروری است و بدون وجود آن نمی‌توان برای کشیدن دندان اقدام کرد. زیرا در صورتی که کشیدن دندان بدون الواتور انجام شود، علاوه بر ایجاد درد زیاد ممکن است باعث شکسته شدن دندان بیمار شود. ساختار ساده این ابزار شامل 3 بخش دستگیره، میله و تیغه ای در انتها می شود.
کاربرد الواتور دندانپزشکی
الواتور (Elevator) دندانپزشکی همراه همیشگی فورسپس است. برای کشیدن دندان و خارج کردن آن از حفره گاهی لازم است که الواتور وارد عمل شود. این اینسترومنت با لوکسه کردن (لق کردن) دندان و باز کردن فضای اطراف آن، راه را برای ورود فورسپس باز می کند. به طور کلی کاربرد الواتورها را می توان به موارد زیر محدود کرد:
- لق و شل کردن دندان
- جداکردن بافت های اطراف دندان
- تراشیدن و یا تمیز کردن استخوان
- ایجاد برش نواری در قسمت ضریع استخوان
- اکسپوز یا نمایان کردن نواحی شکستگی
- بالابردن و یا جداسازی بافت، استخوان و یا عصب دندان
هنگام استفاده از الواتور چه نکاتی باید رعایت شوند؟
از دندان های مجاور به هیچ عنوان نباید به عنوان تکیه گاه الواتور استفاده کرد. استخوان بین دندانی یا انگشت ها گزینه های بهتری هستند. فقط باید دقت کنید که فشار به دندان ها یا ریشه وارد نشود زیرا ممکن است باعث خروج ناخواسته آن ها شود. سطح باکال دندان نیز به عنوان تکیه گاه مناسب نیست. زیرا ممکن است بر اثر فشار وارده آسیب جدی ببیند. فرایند بالا کشیدن دندان از داخل حفره باید از سطحی از دندان که به استخوان فک نزدیک تر است آغاز شود. باید حتما از محافظ انگشت توسط دندانپزشک استفاده شود تا از زخم کردن یا سرخوردن انگشت و الواتور بر روی سطح حساس لثه جلوگیری شود.
الواتورها بر 2 اساس طبقه بندی می شوند؛ شکل ظاهری و عملکرد.
طبقه بندی الواتورها بر اساس عملکرد
- برای حفاری کردن و باز کردن سطح استخوان (الواتورهای پریوست)
- برای برداشتن کل دندان
- حذف ریشه از خطوط لثه
- حذف آپیکال ریشه (حذف نوک ریشه)
- و برداشتن شکستگی های ریشه
طبقه بندی بر اساس شکل ظاهری
الواتورهای دندانپزشکی در سه اندازه کوچک، متوسط و بزرگ تولید می‌شوند. طراحی الواتور به شکلی است که راحتی در دست قرار می‌گیرد و کار با آن بسیار راحت است. انواع الواتورها عبارتند از:
الواتور مستقیم دندانپزشکی (Straight)
این نوع الواتور رایج ترین نوع آن برای لوکسه کردن دندان است. تیغه الواتور مستقیم مقعر شکل است. این الواتور در دو اندازه کوچک و بزرگ تولید می شود که اندازه کوچک تر آن برای شروع کار و پیش از وارد عمل شدن فورسپس مورداستفاده قرار می گیرد. الواتور مستقیم بزرگ تر برای جابه جایی ریشه و نواحی ای که الواتور کوچک تر کاربرد ندارد وارد عمل می شود. این نوع از الواتور پرکاربردترین الواتورها در اعمال دندانپزشکی است.
منبع: مقاله Dental Elevators and their uses وب سایت healthsoothe در تاریخ 4 جولای 2020
الواتور کوپلند یا پاشنه کش دندانپزشکی (Coupland)
این الواتور از نظر ظاهری بسیار به الواتور مستقیم شباهت دارد و بعد از آن پرکاربردترین نوع الواتور محسوب می شود. تنها تفاوت آن ها انحنای کمی است که در تیغه الواتور کوپلند وجود دارد. استفاده مخصوص این الواتور برای کشیدن دندان عقل است. از این مدل الواتور در 3 سایز مختلف (بر اساس پهنای تیغه) برای تقسیم دندان های چند ریشه استفاده می شود. الواتور کوپلند بین استخوان و ریشه دندان ها قرار داده شده و چرخانده می شود تا دندان را از کانالش خارج کند. این اینسترومنت توسط دکتر Douglas C W Coupland طراحی و ساخته شده است. وی به عنوان جراح دندانپزشک در تورنتو در سال 1922 شناخته می شد و بیشتر کار و فعالیتش را صرف تمرین و انجام دندانپزشکی در اتاوا (زادگاهش) کرد. نام این اینسترومنت به افتخار سازنده آن کوپلند گذاشته شده است.
الواتور مثلثی یا کرایر دندانپزشکی (Cryer)
یکی از پرکاربردترین الواتورها، کرایر، مثلثی یا پرچمی است. کرایر، الواتوری با نوک مثلثی شکل جهت خروج ریشه های مولر فک پایین است. دسته این ابزار به شکل گلابی و سری تیغه آن در دو نوع چپ و راست است. برای این که تشخیص دهیم سری الواتور چپ یا راست است کافی است آن را به گونه ای بگیریم که تقعر سری مثلثی آن را ببینیم. جنس این الواتور از استیل ضدزنگ است و دسته پهن آن امکان کنترل بالاتر بر روی آن را به دندانپزشک می دهد.
الواتور سوزنی دندانپزشکی (Apex)
اسم این الواتور حکایت از تیزی تیغه آن دارد. از این الواتور با دو خم و یک نوک تیز بیش تر برای برداشتن باقی مانده ریشه (Apex) شکسته استفاده می شود. نحوه عملکرد این ابزار به این صورت است که تیغه الواتور تا عمق 3 میلی متری وارد ریشه شده و باقی مانده آن را از حفره خارج می کند. به طور معمول از الواتور سوزنی راست و چپ با زاویه 45 درجه و به طور هم زمان استفاده می شود. به این صورت که تیغه هر دو آن ها در محل قرارگیری ریشه گذاشته شده و با فشار یکسان آن را خارج می کنند. این الواتور همچنان با باز تر کردن کانال خروج ریشه، باعث تسهیل فرایند خارج شدن آن می شود. خمیدگی موجود بر روی دسته این اینسترومنت باعث عدم لغزش آن در دستان دندانپزشک شده و دقت کار را بالا می برد. الواتورهای سوزنی مانند اکثر الواتورها دارای دو نوع راست و چپ برای استفاده در زاویه های مختلف هستند. مدل های سوزنی از سنگین ترین نوع الواتورها هستند و گاهی از آن ها با نام فلوهر نیز یاد می شود.
الواتور صلیبی دندانپزشکی (Winter’s cross)
این الواتور از نظر طراحی دسته با بقیه بسیار تفاوت دارد و قادر به اعمال فشار بسیار زیادی است. در نتیجه استفاده از این اینسترومنت نیاز به دقت بسیار بالاتری دارد زیرا کوچک ترین اهمال کاری می تواند آسیب های جدی ای را برای بیمار به همراه داشته باشد. علت نام گذاری این الواتور نوع دسته آن است و تیغه آن در اغلب مواقع با الواتور های کرایر یکسان است ولی می تواند تیغه هر الواتور دیگری را نیز داشته باشد. طراحی ویژه دسته این ابزار امکان کنترل بالاتری نسبت به سایر الواتورها به دندانپزشک می دهد. این ابزار نیز در 2 نوع صلیبی راست و صلیبی چپ برای استفاده راحت تر از آن تولید می شود.
الواتور Crane Pick دندانپزشکی
الواتور Crane pick به منظور حذف ریشه دندان استفاده می شود و به عنوان یک اهرم برای برداشتن ریشه دندان از حفره دندانی عمل می‌کند. زاویه 45 درجه سری این الواتور باعث می شود که فشار صرفا بر روی ریشه متمرکز شده و به دندان های مجاور وارد نشود. همچنین تروما و درد حاصل از خارج کردن ریشه را برای بیمار کاهش می دهد.
الواتور پاتس دندانپزشکی (Potts)
این مدل از الواتور دارای سری خمیده و قاشقی مانند اسپاتول است و دسته آن به شکل گلابی یا T طراحی شده است. پاتس ها به طور به خصوص برای برداشتن بخش آسیب دیده دندان و مولار سوم دندان استفاده می شوند. این اینسترومنت از جنس استیل ضدزنگ ساخته شده و قابلیت اتوکلاو دارد. طراحی به خصوص دسته آن نیز مانند الواتور صلیبی امکان کنترل بیش تر بر روی کار را به پزشک می دهد. الواتور پاتس در گروه الواتورهای مستقیم قرار می گیرد.
الواتور وارویک (War-Wick james)
طبق استانداردهای داخل کشور طول کلی الواتورهای وارویک جیمز باید بین 135mm و 160mm میلی متر باشند. نوع دسته آن می تواند بسته به سلیقه و خواست تولیدکننده انتخاب شود. دسته صاف و فلت این ابزار فشار وارده بر استخوان را کم کرده و باعث کم شدن احتمال انشعاب شکستگی در دندان می شود. جنس استیل ضدزنگ این اینسترومنت آن را قابل اتوکلاو نیز کرده است. تیغه این الواتور بسیار شبیه به چوب هاکی است. همین موضوع باعث شده تا گاهی به آن الواتور طرح هاکی نیز بگویند.
منبع: مقاله Dental elevators in oral surgery وب سایت Juniordentist درسال 2022
نکات مهم در استفاده از الواتورهای دندانپزشکی
- در استفاده از الواتورها به خاطر داشته باشید که هرچه اندازه های بزرگتری از این ابزار را برای کار کردن انتخاب کنید، ریسک بیشتری را متحمل خواهید شد. بنابراین با انتخاب الواتورهای کوچک تر، کار خود را راحت تر و دقیق تر کنید.
- برخی الواتور ها امکان انجام دادن چندین فعالیت را دارند. بنابراین می توانید با یک تیر دو نشان بزنید.
سخن پایانی
به یاد داشته باشید که اساس کار الواتورها وارد کردن فشار زیاد به دندان بیمار است؛ بنابراین در هنگام استفاده از آن ها باید اطمینان حاصل شود که فک بیمار در حالت درستی قرار گرفته است و با فشار وارده آسیبی به آن نخواهد رسید. به عنوان پزشک باید تا پایان کامل فرایند خروج دندان یا ریشه زاویه واردکردن فشار را تحت کنترل بگیرید تا به دندان های مجاور آسیبی وارد نشود.
ممنونیم که همراه ما بودید. برای آشنایی بیش تر با انواع اینسترومنت های دندانپزشکی می توانید به مقاله " اینسترومنت دندانپزشکی چیست؟" مراجعه کنید.