اپکس لوکیتور چیست؟ کاربرد،طرز استفاده و نکاتی که باید بدانید

 هر دندان شامل بخش هایی مختلفی است که هر کدام از آن ها ممکن است دچار آسیب یا مشکلات جدی شوند. در این جور مواقع نیاز است که اقدامی جدی برای ترمیم آن ها صورت بگیرد. یکی از این بخش ها که اتفاقا یکی از چالش برانگیزترین بخش های دندان است کانال ریشه و اپیکال فورامن* هستند. نحوه درمان و رسیدگی به آن ها کمی متفاوت تر از بقیه قسمت ها است. چرا؟ زیرا نمی توان ریشه کانال یا اپیکال فورامن آن را با چشم دید و نیاز به ابزار و تجهیزاتی داریم که در این زمینه به ما کمک کنند. 

*یک سوراخ خیلی کوچک که کف ریشه دندان قرار گرفته و عروق خونی و عصبی از طریق آن وارد ریشه دندان می شوند. انتهای هر ریشه یک عدد از این سوراخ ها وجود دارند که عروق از آن ها عبور میکنند.

برای آشنایی با این ابزار ابتدا باید با اصطلاحی به نام طول کانال یا Working Lenght آشنا شویم. طول کانال یا درواقع طولی از کانال که ما با آن سر و کار داریم از نقطه ای در تاج دندان تا محلی از ریشه که باید اندو صورت بگیرد گفته می شود. این طول ریشه را اختصارا با WL نشان می دهیم. برای تعیین طول کانال ریشه یا WL چهار راه متفاوت وجود دارد.

• رادیوگرافی (Radiography): در رادیوگرافی عمق کانال ریشه معمول بین 0.5 تا 1 میلی متر در نظر گرفته می شود. محل دقیق اپیکال و شکل آن حالت های مختلفی دارد. و ما نمی توانیم با رادیوگرافی محل دقیق را شناسایی کنیم. 

• حس لامسه (Tactile Sensation): گاهی می توان محل کانال را با فایل های دستی پیدا کرد. به این صورت که فایل را تا جایی در کانال فرو ببریم که حس کنیم به محل مورد نظر رسیده ایم. اما این کار هم ریسک ها و چالش های متعددی دارد. یکی از این چالش ها خراش یا خراب شدن کانال ریشه است. 

• استفاده از تکنیک کاغذ (Paper Point Technique): با قرار دادن یک تیپ یا کاغذ به خصوص بر سر فایل و وارد کردن آن به کانال، از طریق رد خون یا جرم ها بر روی آن می توان WL را به طور حدودی پیدا کرد. اما این کار نیز مانند روش های قبلی از درصد خطای بالایی برخوردار است. 

• اپکس لوکیتور یا اپکس فایندر (Apex Locator/ Apex Finder): اپکس لوکیتور یا به عبارتی اپکس فایندر عبارت است از یک دستگاه الکترونیکی که در زمینه اندودنتیکس کاربرد فراوانی دارد و می‌تواند موقعیت دقیق اپیکال فورامن و طول فضای روت کانال (کانال ریشه) را مشخص کند. 

اپکس لوکیتور یا اپکس فایندر چیست؟

اپکس لوکیتور یا همان اپکس فایندر، دستگاهی ضروری برای دندانپزشکی است که در درمان اندو نقش بسیار مهمی را ایفا کرده و اندازه طول کانال ریشه را تعیین می نماید. تعیین صحیح طول دندان، عامل مهمی برای موفقیت در درمان ریشه دندان است. اپکس لوکیتر های الکترونیکی را از طریق کانال ریشه و بافت های دهان بیمار برای تعیین محل سوراخ آپیکال استفاده می کنند. برای تعیین حد ایده آل اپیکال، انجام هدایت سنجی ضروری و اجتناب ناپذیر است. اپکس لوکیتور ها دارای دو الکترود هستند، یکی به ریشه و دیگری به بدن بیمار متصل است. مدار برق وقتی وارد بدن بیمار می شود، دستگاه در جهت آپیکال به بدن بیمار وارد شود و بافت های پریودنتال را لمس کند.

تاریخچه اپکس لوکیتور

اپکس لوکیتور الکترونیکی برای اولین بار توسط کاستر مورد بررسی قرار گرفت. این ایده توسط سوزوکی در سال 1942 که با عبور جریان مستقیم از طریق دندان سگ بررسی شد. او سازگاری قوی الکتریکی بین یک ابزار در کانال ریشه و یک الکترود در غشای مخاطی دهان را اثبات کرد. Sunada این اصول را فراگرفت و توانست ابزاری ساده بسازد که با استفاده از جریان مستقیم، طول کانال را اندازه‌گیری کند. دستگاه‌های الکترونیکی اپکس فایندر از سال 1962 جای خود را در اندودنتیکس بازکرده‌اند و از آن به بعد آزمایش‌های زیادی، توسط افراد مختلف و در سال‌های مختلف بر روی نسل‌های مختلف این دستگاه‌ها انجام ‌شده است.

دستگاه‌های الکترونیکی اپکس فایندر از سال 1962 جای خود را در اندودنتیکس بازکرده‌اند و از آن به بعد آزمایش‌های زیادی، توسط افراد مختلف و در سال‌های مختلف بر روی نسل‌های مختلف این دستگاه‌ها انجام ‌شده است. نسل اول این دستگاه در سال 1974 تولید شد و دارای برخی معایب بود. مثلا اگر رطوبتی مثل خون و چرک وجود داشت، دقت این دستگاه کم می شد و نتایج اشتباهی را ارائه می داد. دقت این دستگاه مورد بررسی قرار گرفت و موفقیت آن 83 درصد بود. نسل دوم این دستگاه در سال 1990 تولید گردید و دقت آن در این سال 93 درصد بود. نسل سوم شبیه نسل دوم بود با این تفاوت که در این دستگاه برای تعیین طول کانال ریشه از چندین فرکانس استفاده شد. نسل چهارم این دستگاه که در سال 2002 تولید و عرضه شد نسبت به نسل های قبل بسیار پیشرفته تر بود. این دستگاه با نام Bing 1020 معرفی و به بازار عرضه شد. نسل چهارم دستگاه اپکس لوکیتور برای اندازه‌گیری Apex دندان از دو فرکانس جداگانه استفاده می کرد. از مهم ترین مزایای نسل سوم و چهارم این دستگاه این است که دقت این دستگاه با وجود رطوبت ناشی از خون و چرک و مایعات کاهش نمی یابد و این دستگاه ها در برابر این عوامل دچار خطا نمی شود. 

منبع: مقاله WHAT IS THE HISTORY BEHIND ELECTRONIC APEX LOCATORS از لینکدین Dr Aylin Baysan در تاریخ 5 می 2017

اپکس لوکیتور و پالپ تستر دندان مدل Ai-Pex برند WoodPecker

اپکس لوکیتور دندانپزشکی مدل MiniPex برند WoodPecker

دستگاه اپکس فایندر مدل Root ZX mini برند MORITA CO

اپکس لوکیتور دندانپزشکی برند PARKELL

اندو رادار (Endo Radar) پرو برند WoodPecker

آشنایی با 4 نسل اپکس لوکیتور

همان طور که گفتیم، اپکس لوکیتورها در حال حاضر از ابزار ضروری در اندودنتیکس محسوب می شوند. این ابزار بسته به جایگاه قرارگیری اپکس به 4 نسل مختلف تقسیم می شوند. 

نسل اول اپکس لوکیتورها: اولین نسل اپکس فایندرها در سال 1969 تولید شد که از روش مقاومت برای تعیین طول کانال استفاده می کرد. در ضمن جهت مخالف با جریان مستقیم را اندازه می گرفت و با نام Resistace Based Apex Locators معرفی شدند. در این ابزار ابتدا از جریان متناوب 150 هرتز استفاده می‌ شد اما بیمار به دلیل جریان بالا، احساس ناراحتی و درد را تجربه می‌ کرد. سپس اصلاحات در این نسل صورت گرفت و از جریان کمتر از 5 میکرو آمپر استفاده شد. این نسل از اپکس لوکیتورها در حضور خون و عفونت در ریشه درصد خطای بسیار بالایی دارد. 

نقاط قوت

• استفاده آسان
• قابل استفاده با K فایل ها
• قابل استفاده به عنوان پالپ تستر

نقاط ضعف

• نیاز به فضای خشک کانال
• نیازمند اتصال قوی به گیره لب
• محدودیت استفاده تا 2 میلی متر

نسل دوم اپکس لوکیتورها: نسل دوم که با عنوان "Impedance Based Apex Locator" شناخته می‌شوند. جهت مخالف (مقاومت) با جریان متناوب حاضر (در مقایسه با جریان مستقیم ) را اندازه می‌گیرد. اصلی‌ ترین ایراد این نسل از اپکس فایندرها خوانش غیر دقیق طول کانال، به خصوص در حضور شوینده‌ها در کانال است.

نقاط قوت

• عدم نیاز به گیره دهانی
• عدم ایجاد درد و احساس ناراحتی در بیمار
• استفاده از روش آنالوگ

نقاط ضعف

• کارکرد سخت تر نسبت به نسل یک
• نیاز به فضای کانال خشک و خالی از مواد شوینده

نسل سوم اپکس لوکیتورها: نسل سوم، از دو فرکانس به جای یک فرکانس برای اندازه گیری مقاومت و تعیین طول کانال ریشه استفاده می‌کند. این نسل از اپکس لوکیتورها را Frequency based apex locator یا اپکس لوکیتورهای برپایه فرکانس می‌نامند. اولین گروه از این نسل Endex است و مشکل آن نیاز به کالیبریشن برای هر کانال قبل از استفاده است. بعدها Root ZX وارد بازار شد که احتیاجی به کالیبریشن ندارد. مزیت آن‌ ها این است که در هر دو محیط مرطوب و خشک قابل استفاده هستند.

نقاط قوت

• استفاده آسان
• قابل استفاده با K فایل ها
• قابل استفاده در حضور مایع و مواد شوینده داخل کانال

نقاط ضعف

• نیاز به گیره لب
• امکان گردش کوتاه

نسل چهارم اپکس لوکیتورها: نسل چهارم به کمک فرکانس‌ های چندگانه طول کانال ریشه را محاسبه می‌ کند. به صورت دقیق‌ تر با ثبت تغییرات مقاومت بین دو الکترود، فاصله‌ی نوک فایل تا فورامن اپیکال را تعیین می‌ کند. دقت محاسباتی این نسل از اپکس فایندرها بسیار بالاست. اندازه گیری‌ ها با استفاده از سیگنال های AC در دو فرکانس انجام می‌ شود و فرکانس‌ ها متناوب هستند. نیازی به فیلترینگ سیگنال نیست چراکه خود دستگاه نویزهای اطراف را حذف خواهد کرد.

منبع: مقاله What are Apex locators their classification uses and types وب سایت juniordentist

نحوه کار اپکس فایندر 

اپکس ریشه دندان، مقاومت خاصی نسبت به جریان الکتریکی دارد و این مقاومت الکتریکی توسط یک جفت الکترود که یکی بر روی لب بیمار و دیگری توسط یک گیره ی مخصوص به فیل اندو متصل می شود، مشخص می گردد. اساس کار این دستگاه بر پایه ی مقاومت الکتریکی است، در واقع هنگامی که نوک فایل اندو با بافت یا اپکس برخورد می کند، مدار کامل می شود یعنی ارتباط پالس الکتریکی از الکترود اول به دوم بدون مقاومت انتقال می یابد. با کاهش مقاومت، جریان به صورت ناگهانی در مدار اپکس فایندر جاری شده و موجب پاسخ دستگاه به این صفر شدن مقاومت الکتریکی می شود. این اتفاق با یک آلارم صوتی، چراغ چشمک زن یا به طور دیجیتالی در صفحه LED دستگاه نمایش داده می شود.

برای اندازه گیری صحیح طول کانال، ابتدا فایل متصل به گیره دستگاه را تا حدی داخل کانال پیش میبریم که دستگاه عدد صفر را نشان دهد. عدد صفر یعنی اینکه مقاومت الکتریکی با برخورد به اپکس صفر شده است. حال فایل را کمی خارج میکنیم تا عدد ۰/۵ mm فایل تا اپکس را مشخص می کند که معمولاً این نقطه طول کارکرد مناسب را مشخص می کند.

منبع: مقاله The endo expert – working length and apex locators وب سایت dentistry.co.uk نوشته Kreena Patel در تاریخ 5 ژانویه 2021

نکاتی مهم درمورد اپکس لوکیتور که باید بدانید

• اپکس لوکیتورهای نسل‌ سه به بعد از آن از تمام برندهای معروف در حضور بزاق، هیپوکلریت و مایعات دقت خود را حفظ می‌کنند، ولی توجه کنید که تمام این ادعاها مربوط به “داخل کانال” می‌باشد. تاج دندان تا جای ممکن باید خشک و عاری از حضور مایعات باشد اما وجود رطوبت داخل کانال بی‌ اشکال است.

• رعایت اصول اندو به افزایش دقت اپکس لوکیتور کمک می‌ کند از جمله برداشتن تمام پوسیدگی، برداشتن تمامی‌ ترمیم های قبلی و آماده سازی دندان برای تعیین طول کانال یا WL.

• اصل اساسی استفاده از اپکس لوکیتورها ایزولاسیون است. بدون ایزولاسیون تمامی نتایج به‌دست‌آمده از این دستگاه‌ها احتمالاً با خطا همراه خواهد بود.

• شارژ دستگاه را در حالت پر استفاده کنید. دستگاه با شارژ کم ممکن است دچار خطا شود. اگر دستگاهتان باطری خور است، از باطری‌های با کیفیت استفاده کنید.

• الکترودها و گیره‌های دستگاه اپکس فایندر قابلیت اتو کلاو دارند بنابراین برای هر بیمار از الکترودهای استریل شده استفاده کنید.

• هنگام کار با اپکس فایندر وجود مایع یا خون در محفظه ی پالپ می‌تواند باعث خطای دستگاه شود.

• اپکس فایندر در خانم‌های باردار و کودکانی که به عکس‌های رادیوگرافی حساس‌اند بسیار پیشنهاد می شود.

• هنگام اتصال گیره اپکس به فایل اندو دقت کنید که این گیره حتماً با قسمت فلزی فایل درگیر شود.

• گیره لبی اگر در سمت مخالف محل درمان استفاده شود، بهتر و مطمئن‌ تر است چون در سمت درمان گیره فضا را اشغال کرده و راه ‌دست دندانپزشک را سد می‌کند و هم امکان اتصالی و ایجاد خطا وجود دارد.

منبع: مقاله An overview of electronic apex locators: part 2 وب سایت nature در تاریخ 8 مارس 2013

کلام آخر

اپکس لوکیتور، ابزار الکترونیکی است که در حوزه دندان پزشکی به خصوص شاخه اندودنتیکس کاربرد زیادی دارد. اندازه‌ گیری طول کانال ریشه و ترمیم ریشه دندان، توسط اپکس لوکیتور و رادیوگرافی امکان‌پذیر است. اما اپکس لوکیتور نسبت به روش رادیوگرافی مزیت‌هایی دارد که شامل عدم استفاده از اشعه ایکس (X-Ray)، کاهش زمان کار، قیمت مناسب تر نسبت به دستگاه های رادیوگرافی و همچنین درمان آسان تر است. اپکس لوکیتورها نیاز به نگهداری سخت و خاصی ندارند اما ممکن است به علل مختلف مانند خراب شدن باتری اپکس لوکیتور، قطع شدن پروب‌ها و تمیز نبودن گیره نگهدارنده اپکس لوکیتور نیاز به تعمیر داشته باشند. از جمله محبوب ترین و پرفروش ترین برندهای موجود در ایران می توان به وودپکر (WoodPecker)، پارکل (Parkell) و موریتا (Morita co) اشاره کرد. شما می توانید برای مطالعه و کسب آگاهی از نحوه انتخاب و خرید یک اپکس لوکیتور عالی به مقاله " 5 نکته مهم برای انتخاب و خرید اپکس فایندر" سر بزنید. 

در این مقاله سعی کردیم تمام ویژگی ها، مزایا، معایب و انواع اپکس لوکیتورها را بررسی کنیم. ممنون که با ما همراه بودید. برای مطالعه مقالات بیش تر و اطلاع از اخبار روز پزشکی و دندانپزشکی می توانید به "آکادمی یونیت" مراجعه کنید.