تست های نیمه کمی و کمی را بشناسید
کنترل کیفی یا Quality Control (QC) در هر آزمایشی یکی از مراحل ضروری آن به حساب می آید. این کار خطاهای آزمایش را مشخص کرده و در این امکان را می دهد تا بتوانیم تمامی مراحل آن را نحت نظر بگیریم. این خطاها می توانند به خاطر ایراد شرایط محیطی آزمایش، خطای سیستم و یا عوامل دیگر رخ بدهند. اما با استفاده از فرآیند کنترل کیفی می توان اطمینان حاصل کرد که نتیجه تست و آزمایش کاملا قابل اعتماد و درست است. در کنترل های کیفی، هرگز عددی به عنوان نتیجه آزمایش به ما داده نمی شود و صرفا می توانیم حضور یا عدم حضور یک ماده خاص در محلول را بررسی کنیم.
کنترل نیمه کمی (Semi-quantitative) چیست؟
حالا که با مفهوم کنترل کیفی آشنا شدیم، نوبت به موضوع اصلی مقاله یعنی کنترل نیمه کمی می رسد. کنترل نیمه کمی در آزمایشات دقیقا مانند کنترل های کیفی هستند و در نتیجه آزمایش با عددی رو به رو نخواهیم شد. این نوع کنترل نیز صرفا از حضور یا عدم حضور ماده به ما خبر می دهد و نتیاج آن با عباراتی مانند "مثبت"، "منفی"، نرمال"، "غیر نرمال" و ... نمایش داده می شود. با این تفاوت که با کنترل های نیمه کمی می توانند میزان حضور ماده مورد آزمایش را "تخمین" بزنند.
این تخمین ها گاهی با نشان دادن یک عدد همراه هستند. اما این اعداد به صورت +1، +2، +3 یا حتی 1:160 (غلظت یا رقت) نمایش داده خواهند شد. آزمایش های نیمه کمی شامل انواع مختلفی می شوند که یا به صورت تست های سریع از آزمایشات بیماران به دست می آیند و یا نیاز به کشت باکتری و قرارگیری در محیط کشت دارند. برای انجام آزمایش های نیمه کمی از دو محصول نوار تست یا کیت های طیف سنجی استفاده می شود.
منبع: مقاله Overview of Quality Control for Qualitative and Semi-quantitative Procedures وب سایت extranet.who.int
نوار تست نیمه کمی چیست؟
همان طور که بالاتر توضیح دادیم، نوار تست های نیمه کمی ابزاری برای انجام آزمایشات نیمه کمی هستند. این نوارها عدد دقیق و خاصی را به عنوان نتیجه ارائه نخواهند داد و صرفا می توانند حضور یا عدم حضور ماده را نشان دهند. اما چطور؟ بیایید کمی بیش تر با آن ها آشنا شویم.
نوار تست های نیمه کمی آزمایشگاهی می توانند مواد زیادی را در محلول ها آزمایش کنند و هر یک از آن ها مخصوص یک ماده خاص ساخته می شود. نتیجه آن ها معمولا تا 5 دقیقه پس از انجام آزمایش با مقایسه بازه رنگی ارائه شده توسط کارخانه سازنده نوار تست مشخص خواهد شد. فرآیند استفاده از این نوار تست ها به هیچ عنوان پیچیده نیست. کافی است نوار مخصوص ماده ای که قصد آزمایش آن را دارید را درون محلول قرار دهید. سپس آن را خارج کرده و تکان دهید. 5 دقیقه صبر کنید و آن موقع می توانید از رنگ روی کاغذ بر اساس دستورالعمل شرکت، تشخیص دهید که آیا ماده در آن محلول حضور دارد یا خیر و مقدار تقریبی وجود آن را پیدا کنید.
منبع: وب سایت رسمی برند معتبر Macherey-Nagel
مزایای استفاده از نوار تست نیمه کمی
- نتیجه و پاسخ دهی سریع
- آماده به استفاده
- بدون نیاز به کالیبراسیون
- فاقد هرگونه اکسسوری اضافه
- مقاومت در برابر رطوبت
از نوار تست ها می توان برای تشخیص مواد مختلفی در محلول مانند سولفیت، نیترات، روی، آمونیوم، نیکل، آهن و ... استفاده کرد.
کیت اندازه گیری چیست؟
کیت های اندازه گیری مانند نوار تست ها، یکی از روش های آزمایش نیمه کمی در آزمایشگاه ها برای تعیین میزان غلظت ماده مجهول در محلول (اغلب آب) هستند. این کیت ها می توانند به صورت قرص یا مایع باشند. برای تعیین میزان ماده کافی است مقداری از معرف آن را اضافه کرده و سپس رنگ حاصل شده را با دستورالعمل شرکت سازنده تطابق می دهیم. با این روش نیز می توانیم مقدار تقریبی ماده را در بازه های مختلف تخمین بزنیم. این کیت ها پاسخگویی قابل اعتمادی دارند و در صورت استفاده صحیح، می توان از نتیجه آن ها مطمئن شد.
از جمله پرکاربرد ترین کیت های اندازه گیری در آزمایشگاه ها عبارتند از:
- کیت اندازه گیری نیترات (Nitrate)
- کیت اندازه گیری کلسیم (Ca)
- کیت اندازه گیری فسفات (PO4)
- کیت اندازه گیری نیتریت (No2)
- کیت اندازه گیری آرسنیک (As)
- کیت اندازه گیری منیزیم (Mg)
- کیت اندازه گیری آمونیاک (NH4)
کنترل کمی (Quantitative) چیست؟
اگر بخواهیم میزان دقیق یک ماده موجود در محلولات را آزمایش کنیم، چه باید کرد؟ در این قسمت به بررسی تست های کمی آزمایشگاه خواهیم پرداخت. برخلاف تست های نیمه کمی، این تست ها می توانند به طور دقیق میزان ماده ای را در محلول های آزمایشگاه مشخص کنند. به این تست ها تیترازول یا حجم سنج نیز می گویند. وظیفه تیترازول تعیین حجم دقیق ماده مجهول در مایعات است.
تیترازول (Titrisol) چیست؟
تیترازول آزمایشگاهی یا محلول استاندارد حجم سنجی ، محلولی است که برای تعیین دقیق غلظت مواد دیگر در محلول ها مورد استفاده قرار می گیرد. از این محلول در آزمایشگاه های شیمی تجزیه و برای انجام تیتراسیون، آنالیزهای طیف سنجی یا اسپکتروسکوپی استفاده می شود. به همین دلیل یکی از تجهیزات آزمایشگاهی بسیار پرکاربرد به حساب می آید. تیترازول ها در اندازه های معین و به شکل آمپول در بازار عرضه می شوند. انجام یک تیتراسیون دقیق و قابل اعتماد کاملا بستگی به استفاده از یک تیترازول استاندارد دارد تا بتواند غلظت ماده را به درستی تشخیص دهد.
منبع: وب سایت رسمی برند معتبر مرک (Merck)
از جمله پرکاربردترین تیترازول های بازار ایران عبارتند از:
- تیترازول اسید کلریدریک ( HCl )
- تیترازول ید
- تیترازول سود ( NaOH )
- تیترازول اسید سولفوریک 0.1 نرمال ( H2SO4 )
- تیترازول نقره نیترات ( AgNO3 )
- تیترازول اتیلن دی آمین تترا استیک اسید ، edta ( C10H16N2O8 )
- تیترازول بافر
- تیترازول پتاس ( KOH )
- تیترازول اسید اگزالیک ( C2H2O4 )
- تیترازول تیوسولفات سدیم ( Na2S2O3 )
برای انجام فرایند تیتراسیون علاوه بر تیترازول ابزار دیگری مانند بورت (Burette)، الکترودها، بشر، هات پلیت و ... نیز استفاده می شوند.
کلام آخر
مواد شیمیایی نقش بسیار پررنگ و مهمی در آزمایشگاه ها دارند و بسیاری از دستگاه ها برای تجزیه و تحلیل آن ها ساخته شده و استفاده می شوند. یکی از مهم ترین این ابزار، تست های کمی و نیمه کمی هستند که از آن ها برای تخمین یا تعیین دقیق میزان مواد موجود در محلول ها استفاده می شود. این مواد مصرفی آزمایشگاهی اطلاعات خوب و دقیقی را برای استفاده از محلولات در اختیار کاربر آزمایشگاه قرار می دهند. از جمله محبوب ترین تست های کمی و نیمه کمی موجود در ایران می توان به برند مرک (Merck) و Macherey-Nagel (MN) اشاره کرد.
ممنون که با ما همراه بودید. برای مطالعه مقالات بیش تر به آکادمی یونیت مراجعه کنید.