جرمگیری دندان؛ روش ها، مراحل، مزایا و معایب
هنگامی که افراد به سلامت دندان های خود اهمیت نمی دهند و پس از وعده‌های غذایی مسواک نمی زنند، به مرور لایه‌ای از مواد غذایی برروی دندان ها می نشیند. این لایه‌های بسیار نازک و غیر قابل رویت همان جرم‌ها هستند که در ابتدا بی خطرند و ظاهر دندان را به هیچ عنوان از فرم نمی‌اندازند، اما تنها کافی است که چند روز از عمر این لایه‌های نازک بگذرد. کم کم شروع می کنند به ایجاد بوی بد و مواد غذایی که حالا دیگر چندان هم غذایی نیستند، تبدیل به اسیدهایی می شوند که باعث ایجاد حفره در دندان می شود و دندان را اصطلاحا کرم زده می کنند.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
جرمگیری چیست؟
بررسی انواع روش های انجام جرمگیری
ابزار و تجهیزات مورد استفاده در جرمگیری دندان
مزایا و معایب جرمگیری
سوالات رایج
جرمگیری یکی از رایج ترین اعمال دندانپزشکی است که برای حذف پلاک ها و جرم های دندان جهت جلوگیری از بیماری های لثه انجام می شود. بزاق دهان، مواد قندی، تکه های کوچک غذا و اسید ها به مرور زمان در خط لثه ایجاد یک دیواره می کنند که به آن پلاک یا جرم گفته می شود. مسواک زدن و کشیدن نخ دندان می توانند تا حد زیادی در عدم تشکیل این لایه تاثیرگذار باشند. اما گاهی کار به جایی می رسد که تنها راه پیش رو جرمگیری خواهد بود.
انواع روش های جرمگیری دندان
جرمگیری سطحی
جرمگیری نوع اول به صورت دستی و با استفاده از ابزار مورد نظر که معمولاً نوک تیز است انجام می شود. این نوع جرمگیری مناسب دندان هایی است که جرم کمی دارند. به همین علت به جرمگیری دستی جرمگیری سطحی نیز گفته می شود.
ابزار مناسب برای جرمگیری سطحی دندان
کورت/ اسکیلر (Curette/Scaler)
کورت یکی از ابزار دندانپزشکی است که وظیفه تراشیدن و حذف رسوبات و رنگ از دندان، تراش سطوح بالا و زیر لثه ای و حذف بافت نرم پوشاننده پاکت پریودنتال یا سطح ریشه را به عهده دارد. اسکیلر نیز ظاهری بسیار شبیه به کورت (با تفاوت های اندک) دارد که در فرایند جرمگیری سطحی کاربرد دارد. برای آشنایی بیش تر با کورت و تفاوت آن با اسکیلر اینجا کلیک کنید.
مقاله ?What is Dental Curettage وب سایت wise-geek در تاریخ 26 اکتبر 2022
جرمگیری پیشرفته
جرمگیری نوع دوم کمی متفاوت است، چرا که با استفاده از دستگاه انجام می‌شود. در این روش برای از بین بردن جرم دندان ها از دستگاه جرمگیری التراسونیک یا کویترون (Cavitron) استفاده می‌گردد. در این روش، با استفاده از اسپری آب و دستگاه جرمگیری، جرم‌های روی دندان را از بین می بریم. این روش برای دندان هایی استفاده می شود که جرم آن ها از حد سطحی فراتر رفته باشد.
ابزار مناسب برای جرمگیری پیشرفته دندان
ایرفلو (Air Flow)
دستگاه ایرفلو از روش های جرمگیری پیشرفته دندان ها است. اگر رسیدگی به جرم های دندانی به موقع انجام شود، می توان آن ها را با استفاده از این دستگاه از بین برد. از این روش‌برای پاکسازی و باز کردن فیشورها (شیارهای بالای دندان) قبل از شیار بندی دندان استفاده می شود. این روش جرم گیری دندان با صیقل دادن دندان بدون تماس مستقیم، فشار و گرما باعث بهبود وضعیت دندان‌های بیمار می شود و نسبت به دیگر روش‌های درمانی پریودنتال برتری دارد. در این روش، یک اسپری هوا و سدیم بی کربنات (جوش شیرین) و جت آب برای برطرف کردن پلاک و لکه‌ها مورد استفاده قرار می گیرند. در این روش بیمار دردی را حس نخواهد کرد.
تقریبا هر نوع لکه ای را می توان با استفاده از ایرفلو از بین برد. متداول ترین لکه هایی که به کمک این روش نوین از بین می روند، لکه هایی هستند که برای از بین رفتن به پاک سازی حرفه ای نیاز دارند و این لکه ها شامل لکه چای، قهوه یا سیگار هستند. رخی از لکه ها که به دلیل استفاده از داروهای خاص ایجاد شده است نیز به کمک ایرفلو برطرف می شوند.
به طور کلی استفاده از ایرفلو نه تنها در از بین بردن لکه ها موثر است بلکه می تواند پلاک های دندان را نیز از بین ببرد و به دلیل آن که هیچ گونه برخورد مستقیمی با دندان در این عمل وجود ندارد می تواند بهداشتی تر باشد ضمن آن که تاثیر گذاری بیش تر آن به نسبت بسیاری از روش های درمانی سنتی غیر قابل انکار است.
جرمگیر التراسونیک (Ultrasonic)
از این مدل دستگاه جرمگیر نیز برای جدا کردن و از بین بردن جرم و پلاک روی دندان و داخل لثه با شکستن جرم دندان استفاده می‌شود. با این تفاوت که اساس کار این دستگاه، امواج فراصوت (Ultrasonic) هستند.
دستگاه جرمگیر دارای یک هندپیس است که یک قلم بر روی آن نصب می‌شود. هدف کلی در دستگاه جرمگیر، مرتعش کردن نوک قلم است، که به وسیله ارتعاش آن جرمگیری صورت می‌گیرد. نوک قلم نصب شده بر روی هندپیس در محدوده فرکانسی 25 تا 30 کیلو هرتز ارتعاش می‌کند.
منبع: مقاله Clinical Insights: Proceed With Caution وب سایت dimensionsofdentalhygiene در تاریخ 14 آگوست 2020
اجزای سازنده جرمگیر اولتراسونیک (Ultrasonic Piezoelectric)
هندپیس: هندپیس شامل سیم پیچى است که با اعمال جریان متناوب به آن، میدان مغناطیسى متغیرى داخل آن به وجود مى آید. ورودى هندپیس داراى یک مسیر براى آب و سیمى براى جریان الکتریسیته است. وقتى آب به هندپیس وارد شد، از دور ورقه هاى متراکم فرومغناطیس که انتهاى آن ها به یکدیگر جوش خورده است، عبور کرده و سپس از داخل مجرایى که روى قلم براى عبور جریان آب تعبیه شده است نیز عبور مى کند و در نهایت به نوک قلم اسپرى مى شود وظیفه قلم این است که با فرکانس 25 یا 30 کیلوهرتز مرتعش شود و بر اثر برخورد ذرات و مولکول هاى آب که به صورت ضربات مکانیکى به سطح دندان وارد مى شود، باعث جدا شدن جرم ها و پلاک ها مى شود. قلم ها مى توانند از هندپیس جدا شوند و پس از جداسازى، مى توان آن ها را استریل کرد. برای مطاله دقیق تر و کامل تر هندپیس ها می توانید به مقاله "هندپیس دندانپزشکی و انواع آن" در آکادمی یونیت مراجعه کنید.
پدال پایی: شامل یک عدد میکروسوییچ است که با فشار دادن این پدال، هندپیس فعال شده و همچنین شیر برقی اجازه عبور آب را به سمت نوک هندیس می دهد.
ولوم تنظیم توان خروجی: از این بخش برای تنظیم میزان توان دستگاه استفاده می شود.
ولوم تنظیم آب ورودی: با توجه به اینکه هندپیس موقع کار کردن داغ می‌شود حتما باید ورودی آب داشته باشد از این رو آب وارد هندپیس می‌شود و هسته ی هندپیس کویترون را خنک می‌کند. روزنه باریکی در نوک قلم نیز وجود دارد که در هنگام استفاده از دستگاه، آب از طریق آن به نوک قلم پاشیده می‌شود و به دلیل ارتعاش، آب به صورت اسپری پخش شده و حباب تشکیل می‌شود. آب اسپری شده علاوه بر خنک کردن دندان و سرد نمودن قلم باعث سایش شده و به عمل جرمگیری کمک می‌کند. بنابراین با افزایش توان دستگاه باید میزان آب ورودی به دستگاه هم افزایش یابد تا عمل خنک سازی دستگاه صحیح انجام شود در غیر این صورت هندپیس دستگاه خواهد سوخت.
بورد الکترونیکی: این بخش شامل منبع تغذیه، نوسان ساز و تقویت کننده است. در منبع تغذیه معمولا از یک ترانس کاهنده، دیود، خازن صافى و رگولاتور استفاده مى شود. برق شهرى از طریق کابل برق دستگاه، وارد منبع تغذیه شده و سپس با یک ترانس کاهنده، ولتاژ آن کاهش مى یابد. وظیفه رگولاتور نیز که به صورت آى سى است، تثبیت ولتاژ است. در قسمت نوسان ساز، سیگنال سینوسى متناوب با فرکانس ثابت 25 یا 30 کیلوهرتز تولید مى شود. سیگنال خروجى از نوسان ساز، توان لازم براى تحریک سیم پیچ هندپیس و ایجاد میدان مغناطیسى با قدرت بالا را ندارد؛ به همین خاطر باید توسط یک تقویت کننده توان، تقویت شود.
شیر برقی: کنترل ورودی و خروجی آب به این صورت است که ابتدا از مجراى ورودى که معمولاً پشت دستگاه قرار دارد، وارد دستگاه مى شود و با عبور از فیلتر، وارد شیر برقى (سلونوئید) مى شود. وظیفه شیر برقى، قطع و وصل کردن جریان آب با فرمان اپراتور یا همان فشار دادن پدال پایی است.
جرمگیر اولتراسونیک پیزوالکتریک
این دستگاه از نظر کارایی کاملا شبیه به اولتراسونیک است. تنها تفاوت آن ها این است که در این نوع دستگاه ها، با استفاده از خاصیت کریستال هاى پیزوالکتریک مانند کوارتز که با ورود نیروى الکتریسیته به آن ها موجب ایجاد نیروى مکانیکى مى شود، ارتعاش پیوسته اى تولید مى شود. در این نوع دستگاه ها، حرکات ارتعاشى قلم به صورت عمودى است و حرکت افقى ندارد و همچنین کریستال آن ها، حرارت کمترى ایجاد مى کند.
دستگاه سند بلاستر دندانپزشکی (Sand Blaster)
یکی دیگر از انواع راه های جرمگیری دستگاه سند بلاستر است. این روش یکی از جدیدترین روش ها برای از بین بردن جرم ها و تارتار دندان است.
در دستگاه سند بلاستر از پودر آلومینیوم اکساید استفاده می شود. این پودر با فشار زیاد به سطح دندان برخورد کرده و جرم ها را می تراشد. این روش به نسبت سایر روش ها سرعت بیش تری دارد ولی در استفاده از آن باید دقت زیادی به کار گرفت.
از دستگاه سند بلاستر می توان در اکثر اعمال دندانپزشکی استفاده کرد. یکی دیگر از کاربردهای این دستگاه ایجاد باندینگ مناسب بین سطح دندان و مواد ترمیمی است. در واقع با استفاده از این دستگاه تراش های ریزی روی دندان ایجاد می کنند تا برای پذیرش مواد ترمیمی و سیلرها آماده شود. به این فرایند ایر ابریژن (Air Abrasion) نیز گفته می شود.
سندبلاست (Sandblast) از ترکیب دو کلمه انگلیسی Sand، به معنی شن و ماسه، و Blast به معنی انفجار و پرتاب تشکیل شده است. در اصطلاح، پاشش شن و ماسه با سرعت زیاد و محکم را سندبلاستینگ (Sandblasting) می گوییم. این اصطلاح در صنایع زیادی مانند کار با فلز، چوب، سنگ و شیشه کاربرد دارد. اما موضوع بحث ما در این مقاله هیچ یک از این ها نیست.
سندبلاست در واقع یک تکنولوژی و روش ترمیمی نوظهور در دندانپزشکی و دندانسازی است. از این عمل برای متخلخل کردن سطوح دندان، زیرکونیا، پرسلن ، لمینیت و … از طریق پودر آلومینیوم اکساید 50 میکرون جهت افزایش گیر باندینگ، استفاده می شود.
منبع: مقاله ?What is Sandblasting for Teeth وب سایت healthfully در تاریخ 27 جولای 2017
جرمگیری با لیزر
یکی از دیگر روش های نسبتا جدید جرمگیری دندان، جرمگیری با لیزر است. در واقع کارایی لیزر در این فرایند به این صورت است که التهاب بافت های لثه را از بین می برد و از این طریق دسترسی به ریشه دندان ها را فراهم می‌سازد. این کار باعث می شود که بتوان جرم سطوح دندان ها را پاک و همچنین پاکت ها را شستشو داد. سپس پس از اینکه این کار انجام شد در مرحله بعدی سبب ایجاد لخته فیبرین می‌شود که با این عمل، پاکت پوشانده می‌شود.
پس از آشنایی با انواع روش های جرمگیری نوبت به مقایسه می رسد.
جرمگیری دستی یا جرمگیری با اولتراسونیک؟
به طور کلی از هر دو روش برای از بین بردن پلاک و تارتار از روی دندان ها استفاده می شود. در روش دستی از ابزاری نوک تیز استفاده می شود. جرم گیری با روش اولتراسونیک بدان معنی است که دندانپزشک با استفاده از یک ابزار خاص با ارتعاش در فرکانس بسیار بالا اقدام به حذف پلاک و تارتار می کند. این ابزار در عین حال جریان آب را نیز به دندان اسپری می کند. حالا دندانپزشک بر چه اساسی باید انتخاب کند که از کدام روش استفاده کند؟
زمانی که دندان پزشک آماده تمیز کردن دندان می شود، ابتدا باید به مقدار پلاک و تارتار تجمع یافته روی دندان بیمار توجه کند. معمولا اگر آن ها مقدار زیادی از پلاک و تارتار روی دندان شکل گرفته باشد، از ابزار اولتراسونیک استفاده می کند. دلیل این امر عمدتا این است که قدرت این دستگاه در حذف تارتار بسیار سریع تر و بیشتر از ابزار دستی است. با این حال، همیشه بعد از استفاده از دستگاه اولتراسونیک دندان ها از نظر وجود بقایای پلاک بررسی می شوند.
در صورتی که تکه ای باقی مانده باشد، دندان پزشک نقطه را با استفاده از ابزار دستی تمیز می کند. بنابراین ابزار دستی در حذف مقادیر بسیار کمی از تارتار موثرتر است. مطالعات نشان می دهند که استفاده از ابزار اولتراسونیک در جرم گیری، به دلیل استفاده از جریان آب، برای حذف تارتار از زیر خط لثه تاثیر بیش تری نسبت به ابزار دستی دارد.
منبع: مقاله ?Dental Cleanings: Are Ultrasonic Cleanings Better than Hand Instrument Cleanings وب سایت oralanswers در تاریخ 15 آگوست 2020
آیا جرمگیری عوارض دارد؟
با وجودی که روش‌های درمانی جرم گیری دندان و تمیز کردن عمیق ریشه‌های دندان پر خطر نیستند، اما خطر ایجاد خونریزی لثه و عفونت در لثه‌ها همواره وجود دارد. برای جلوگیری از این‌مشکل پس از جرمگیری دندان، ممکن است لازم باشد که برای بیمار از فیبرهای آنتی بیوتیک تجویز کنید تا بر روی لثه برای مدت یک هفته پس از درمان استفاده کند. اگر با خطر بالای عفونت لثه مواجه هستید، توصیه کنید که او قبل و بعد از انجام جرم گیری از داروهای آنتی بیوتیک استفاده کند تا به این ترتیب از ورود باکتری‌ها به جریان خون پیشگیری شود.
جرم گیری باعث حساس شدن دندان شده و با برخورد کردن نوشیدنی های سرد و گرم به آن تیر کشیده و جرم هایی که تا قبل از آن روی دندان بودند، بعنوان عایقی عمل کرده که جلوی حساسیت را گرفته و اگر این لایه جرم از روی دندان از بین برود. منجر به این حالت شده و کاملا طبیعی بوده ولی این حساسیت فقط تا چند روز بعد از انجام جرم گیری وجود دارد. پس نباید نگران این موضوع بود.
آیا می توان دندان کامپوزیت یا لمینیت شده را جرمگیری کرد؟
بله! چرا که نه؟ دندان های کامپوزیت شده و لمینیت شده را بدون ایجاد مشکل می توان جرمگیری کرد. حتی این مورد را می توان در مورد دندان های ایمپلنت شده نیز انجام داد.
برای افرادی که دندان های حساس دارند چطور جرمگیری انجام می شود؟
این افراد می توانند با مطلع کردن دندانپزشک از مشکل دندان حساس خود درخواست تزریق بی حسی داشته باشند که مشکلی در روند جرمگیری به وجود نمی آورد.
کلام آخر
جرم های دندانی زمانی ظاهر می شوند که فرد نسبت به رسیدگی به دندان های خود غفلت کرده باشد. اگر این جرم ها در مراحل اولیه تشکیل باشند می توان به راحتی و با استفاده از ابزار تیزی مانند کورت و اسکیلر به آن ها رسیدگی کرد. اما در صورتی که جرم ها مدت زمان طولانی تری را بر روی دندان ها بگذرانند، برای برداشتن آن ها نیاز به تجهیزاتی مانند جرمگیر اولتراسونیک، ایرفلو، لیزر و سند بلاستر خواهیم داشت. طبق آمار جرمگیری منظم می تواند به کاهش خطر ابتلا به حمله قلبی و سکته مغزی کمک کند. التهاب مزمن مرتبط با بیماری لثه می تواند منجر به شریان های سخت شده شود که به نوبه خود سبب حمله قلبی یا سکته مغزی می شود. بنابراین این عمل ساده دندانپزشکی، می تواند نقش بسیار پررنگی در سلامتی داشته باشد.
ممنون که تا اینجا با ما همراه بودید. برای مطالعه مقالات بیش تر حتما به آکادمی یونیت سر بزنید.