رابردم دندانپزشکی چیست و چگونه از آن استفاده می شود؟
بیایید این مقاله را با یک فکت دندانپزشکی شروع کنیم. آیا می دانستید در دهان انسان ها بین 500 تا 1000 نوع مختلف باکتری وجود دارد؟ دقیقا به همین علت است که اصلا جای تعجبی ندارد که با وجود رعایت تمام نکات بهداشتی همچنان باکتری هایی در دهان باقی بمانند. در حالت عادی این موضوع برای افراد مشکل ساز نخواهد بود. چالش اصلی زمانی شروع می شود که بیمار در محیط هایی مانند دندانپزشکی قرار بگیرد و مجبور باشد دهانش را برای مدت زیادی باز نگه دارد. دهان انسان محلی مرطوب و دارای باکتری است. چه چیزی می تواند از این برای باکتری های محیط بهتر باشد؟ در این مقاله قصد داریم تا وسیله ای به نام رابردم (Rubber Dam) را معرفی کنیم که می تواند تمام نگرانی ها را در این زمینه از بین ببرد. با ما همراه باشید.
رابردم دندانپزشکی چیست؟
رابردم دندانپزشکی در واقع یک صفحه پلاستیکی کشی مربع شکل است که برای جدا کردن دندان یا ناحیه در حال درمان از سایر مناطق دهان و لب های بیمار بر روی دندان ها نصب می شود. رابردم به معنی سد لاستیکی می باشد؛ نوعی وسیله برای جداسازی و ایزولاسیون محیط عمل که در کارهای مختلف دندانپزشکی نظیر اندودونتیکس، عملیات ترمیمی و دندانپزشکی اطفال.
چرا باید از رابردم استفاده می کنیم؟
رابردم ها با پوشاندن کامل محیط دندان از نفوذ باکتری ها به داخل دهان جلوگیری می کنند و در واقع یک محیط عاری از باکتری ایجاد می کنند. چگونه؟ با دور نگه داشتن بزاق دهان و خون از محل جراحی یا ترمیم.
یکی دیگر از مزایای استفاده از رابردم جلوگیری از قورت دادن ابزار کوچک توسط بیمار یا لیز خوردن آن ها به داخل حلق او است.
هدف رابردم در فرایند درمان ریشه یا اندو، محافظت از فرد در برابر صدمات حاصل از وسایل چرخشی یا دستی در مطب است.
در نهایت رابردم با تمیز و خشک نگه داشتن محیط، دید بهتری به دندانپزشک می دهد.
منبع: مقاله ?Rubber dam - what and why وب سایت teeth.org.au نوشته Dr Kaejenn Tchiaدر تاریخ 16 ژوئن 2022
چگونه رابردم دندانپزشکی را نصب کنیم؟
همانطور که بالاتر گفتیم، رابردم یک صفحه لاستیکی مربعی است. برای این که یک یا چند دندان را از بقیه جدا کنیم باید با ابزار تیز، سوراخی در رابردم ایجاد کنیم. برای این که جای مناسب ایجاد سوراخ را پیدا کنیم می توانیم رابردم را بر روی دهان قرار داده و علامت گذاری کنیم. راه حل راحت تر استفاده از ابزاری به نام الگوی رابردم است که می توان با قرار دادن رابردم بر روی آن محل دقیق سوراخ را پیدا کرد. سپس این قسمت را به صورت 360 دور دندان قرار داده و تا پایین ترین قسمت گردن دندان پایین می بریم. در این مرحله از کار باید از ابزار دیگری به نام فریم رابردم (Frame) برای نگه داشتن آن استفاده کنیم.
نکاتی در مورد رابردم
توجه داشته باشید که رابردم ها غالبا از جنس لاتکس (Latex) هستند اما بیماران زیادی وجود دارند که حساسیت به لاتکس دارند. در این موارد بهتر است از رابردم های سیلیکونی (Silicone) استفاده کنید.
بسیاری از دندانپزشکان رابردم را وسیله ای پر دردسر می دانند و ترجیح می دهند فقط محیط اطراف را ضدعفونی کنند اما باید بگوییم که استفاده از رابردم مزایایی فراتر از استریل فضای مطب دارد.
فریم یا قاب رابردم چیست؟
قاب رابردم قطعه ای فلزی و بسیار ظریف است که به شکل مربع برای قرار گیری درست و کامل رابردم بر روی صورت بیمار استفاده می شود. به این صورت که رابردم را به دور این قاب وصل کرده و سپس بر روی دهان بیمار قرار می دهیم.
اما فریم رابردم به تنهایی توانایی نگه داشتن رابردم را نداشته و نیاز به یک نیروی خارجی دیگر دارد. این نیروی خارجی باید با استفاده از کلمپ (Clamp) تامین شود.
کلمپ دندانپزشکی چیست؟
کلمپ در لغت به معنای حلقه است و منظور از کلمپ رابردم، وسیله استیل حلقه مانندی است که بخشی از ابزار رابردم می‌باشد و به وسیله آن، رابردم روی دهان بیمار فیکس می‌شود. آن‌ها با استفاده از نگهدارنده (clamp holder) یا فورسپس مخصوص که با قرار دادن گیره در دو سوراخ جانبی، کلمپ را باز می‌کند، وارد ناحیه می‌شوند و به رابردم متصل می شوند. این ابزار علاوه بر نگه داشتن رابردم با فشردن لثه هموستاز ایجاد کرده و از خون ریزی آن جلوگیری می کند. علاوه بر آن انجام کارها دندانپزشکی را برای بیمار راحت تر می کند زیرا دیگر لازم نیست که زبان بیمار با آینه یا سایر ابزار دندانپزشکی کنترل شود.
کلمپ رابردم از چه بخش هایی تشکیل شده است؟
کلمپ ها 6 بخش مختلف دارند. این بخش ها شامل باله (بازوی مرکزی و بازوی قدامی)، کمان، نوک یا بیک (Beak)، نقطه تماس، شکاف و سوراخ های کلمپ هستند. به عکس زیر دقت کنید.
انواع کلمپ های رابردم
کلمپ های رابردم را از زوایای مختلفی می توان دسته بندی کرد. این دسته بندی ها شامل کلمپ های مولر، پرمولر، قدامی، بالدار (Winged) و بدون بال (Wingless) هستند. از طرفی تمامی کلمپ های اکثر برندها محصولات خود را تحت یک کدگذاری جهانی ارائه می‌دهند که کلمپ را بر اساس آن که با چه دندانی تطابق دارد با یک عدد و حرف، مشخص می‌کنند. ما در این جا معروف ترین و پرکاربردترین کلمپ ها را به شما معرفی خواهیم کرد اما برای آشنایی جزئی با تمامی آن ها عکس زیر را ببینید.
کلمپ 00: این کلمپ کوچک ترین نوع کلمپ ها محسوب می شود و برای دندان های بسیار کوچک و دندان های کودکان مورد استفاده قرار میگیرد.
کلمپ 0: برای استفاده در دندان های نیش (بای کاسپید) و دندان های مرکزی یا سنترال مناسب است.
کلمپ 1: برای استفاده در درمان های ریشه ای عمیق، دارای بیک زاویه دار.
کلمپ 1T: کاربردی همانند کلمپ 1 دارد و بیک این کلمپ نیز زاویه دار است.
کلمپ 2: برای دندان های نیش پایین تر (بیش تر در لثه فرو رفته) است و بیک آن صاف و بدون زاویه است.
کلمپ 2T: دقیقا مانند کلمپ 2 می باشد.
کلمپ 3: برای مولرهای کوچک تر با بیکی صاف و فلت (Flat).
کلمپ 4: از نظر کارکرد مانند شماره 3 عمل می کنند با این تفاوت که بیک آن ها منحنی است.
کلمپ 7: برای دندان های مولری که در ریشه فرو رفته اند مناسب است و بیک آن ها صاف است.
کلمپ 8: این کلمپ مانند شماره 7 است با این تفاوت که بیک آن منحنی و دایره ای شکل است.
کلمپ 8A: این کلمپ برای درمان های ریشه مناسب بوده و بیک آن ها منحنی است.
کلمپ W8A: عملکردی دقیقا مانند کلمپ 8A دارد با این تفاوت که بدون بال یا Wingless است.
کلمپ 9 و کلمپ 9T: محبوب ترین کلمپ های دندان های قدامی همین دو کلمپ هستند.
کلمپ 12A و 13A: برای مولرهای سوم از این دو کلمپ استفاده می شود.
کلمپ 14و کلمپ 14T: برای مولرهای نیمه نهفته (غالبا دندان عقل یا مولر سوم) این کلمپ مناسب است.
کلمپ 14A: شباهت بسیار زبادی به کلمپ 14 دارد با این تفاوت که بیک آن بزرگ تر است.
کلمپ 26: برای مولرهای فک بالا، خصوصا آن هایی که نیمه نهفته هستند مناسب است.
کلمپ 56: برای مولرهای بالا و دارای بیک منحنی.
کلمپ 211: این کلمپ که به عنوان کلمپ بال پروانه نیز شناخته می‌شود، برای ایجاد ناحیه‌ی ایزوله در تمام دندان‌های قدامی کاربرد دارد.
منبع: مقاله Rubber Dam وب سایت Pocketdentistry
چهار توصیه برای استفاده بهتر از رابردم دندانپزشکی
برای استفاده از رابردم توصیه می شود که بیش تر از یک دندان را برای ایزوله کردن انتخاب کنید. چرا؟ چون با کش آمدن بیشتر رابردم، استحکام آن نیز بیش تر خواهد شد. معمولا برای این کار 7 دندان پیشنهاد می شود ولی 5 دندان نیز کافی است.
استفاده از وازلین را فراموش نکنید. پیش از آن که رابردم را بر جای قرار دهید مقداری وازلین دور سطح مورد تماس آن با دندان بمالید تا راحت تر از روی تاج دندان عبور کند.
تمرین از شما یک حرفه ای می سازد. همانطور که گفتیم استفاده از رابردم یک فرایند سخت و دردسر ساز به نظر می رسد. ممکن است دفعات اول استفاده از شما 10 دقیقه تا 1 ربع زمان بگیرد اما به مرور و با تمرین در انجام آن استاد خواهید شد.
مایع رابردم را دست کم نگیرید. گاهی با استفاده از کلمپ نیز ممکن است حس کنید که رابردم آن طور که باید و شاید بر روی دندان ها ثابت قرار نگرفته است. برای این که چسبندگی و استحکام مورد نظر را به دست آورید می توانید از رابردم مایع یا حتی کامپوزیت های فلو (Flowable Composite) استفاده کنید.
منبع: مقاله Tips and Tricks for your Rubber dam Isolation وب سایت myzerodonto در تاریخ 1 آگوست 2021
کلام آخر
در این مقاله در مورد رابردم، نحوه جایگذاری آن و ابزار و وسایلی که برای استفاده از آن لازمند را بررسی کردیم. وجود رابردم می تواند ریسک و چالش های بسیار زیادی را خصوصا در زمان درمان ریشه یا روت کانال (ENDO) کم کند. با بررسی چگونگی انجام درمان ریشه درمطب‌های دندانپزشکان عمومی در سال ۱۳۸۷ در شهر تهران توسط دکتر مرادی مجد و همکاران نشان داد ۹۰ درصد دندانپزشکان وارد شده در این تحقیق هرگز از رابردم درهنگام درمان ریشه استفاده نمی‌کردند. طبق این آمار و تحقیقاتی که تا به امروز صورت گرفته اکثریت دندانپزشکان استفاده از رابردم را کاری زمان بر و خسته کننده می دانند. بیشتر دندانپزشکان استفاده از این وسیله را تنها محدود به زمان دانشجویی و کارآموزی خود می‌دانند و بر این باورند که در نبود رابردم هم می‌توانند محل عمل را با رول پنه ایزوله کنند اما مزیت های استفاده از رابردم خیلی بیشتر از ایزوله کردن محیط عمل است. ممنونیم که تا این جا با ما همراه بودید. برای مطالعه مقالات بیش تر به آکادمی یونیت سر بزنید.