اهمیت استریلیزاسیون ابزار و وسایل در تمام مراکز و کلینیک هایی که به نحوی خدمات بهداشتی و حتی زیبایی ارائه می دهند به حدی است که در تمامی آن ها اعم از دندانپزشکی ها، آزمایشگاه ها، بیمارستان ها و ... نیاز مبرمی به وجود دستگاه اتوکلاو دارند. خرید اتوکلاو یا دستگاه استریل بخار به دلیل قیمت بالا، حساسیت کاری آن و همچنین عدم شناخت مشتریان از این دستگاه همواره با چالش هایی رو به رو است. در این مقاله به توضیح کوتاهی در مورد دستگاه اتوکلاو خواهیم پرداخت و یک راهنمای جامع خرید دستگاه اتوکلاو را در اختیارتان می گذاریم. با ما همراه باشید.
فرایند استریل توسط اتوکلاو را می توان به 8 مرحله تقسیم کرد.
ویدیو زیر فرایند اتوکلاو هندپیس دندانپزشکی را به خوبی نشان می دهد.
در فرایند استریل کردن ابزار روش های مختلفی وجود دارند که یکی از محبوب ترین آن ها استریل با بخار و گاز اتیلن اکساید است که با استفاده از دستگاه اتوکلاو انجام می شود. دستگاه اتوکلاو وسیله ای است که برای استریل کردن ابزار مختلف از لوازم آرایشی تا جراحی و دندانپزشکی طراحی شده است. این دستگاه در کلاس ها، اندازه ها و شکل های متنوعی تولید می شود. اتوکلاوهای امروزی بسیار کوچک تر، سریع تر و هوشمند تر از نسل های قدیمی خود هستند و همین موضوع انتخاب درست آن ها را کمی سخت می کند. به همین دلیل نیاز است که با برخی از مهم ترین ویژگی های آن ها آشنا شویم تا بتوانیم مناسب ترین و کاربردی ترین اتوکلاو را برای محیط کاری خود تهیه کنیم.
برای خرید اتوکلاو، در نطر گرفتن چند نکته و ویژگی اهمیت بسیار بالایی دارند که در این بخش به بررسی تمام آن ها خواهیم پرداخت.
برای انتخاب بهترین و مناسب ترین اتوکلاو، ابتدا باید به این سوال پاسخ دهید که قصد استریل کردن چه ابزاری را دارید.
پس از آن که نوع ابزار و وسایل مورد نظرمان را انتخاب کردیم، نوبت به آن می رسد که با توجه به آن نوع اتوکلاو را انتخاب کنیم. همان طور که می دانید اتوکلاوها به سه دسته اصلی تقسیم می شوند؛ اتوکلاو بخار، اتوکلاو اتیلن اکساید و اتوکلاو پلاسما.
از بین این سه نوع، اتوکلاو بخار بیش ترین کاربرد و محبوبیت را میان انواع آن ها دارد. اتوکلاوهای بخار به سه کلاس N، B و S تقسیم می شوند که هرکدام شرایط کاری به خصوص خود را دارند. تمامی اتوکلاوهای بخار قابلیت استریل با دمای کاری 121 درجه سانتی گراد و 134 درجه سانتی گراد را دارند و محفظه آن ها قادر است تا دمای 138 درجه را نیز تحمل کند.
اتوکلاوهای کلاس N یا گراویتی (Gravity) مرحله پیش خلاء یا Pre Vacuum را ندارند. یعنی چی؟ برای این که بخار بتواند به راحتی وارد بگ ها و پک های ابزار شود، لازم است که محفظه اتوکلاو از هوا خالی شود یا به اصطلاح شرایط خلاء در آن برقرار شود. در اتوکلاوهای بخار کلاس N این مرحله وجود ندارد. در ضمن این کلاس اتوکلاو برای ابزاری با پوشش های کاغذی و پارچه ای (رول پک ها) اصلا مناسب نیست.
اتوکلاوهای کلاس B پرکاربردترین نوع اتوکلاو بخار در دندانپزشکی و بیمارستان ها است. این نوع اتوکلاو برخلاف کلاس N دارای مرحله پیش خلاء بوده و از ورود درست بخار به داخل پک ها اطمینان حاصل می کند این اتوکلاو می تواند تمام انواع ابزار و وسایل پوشش دار جامد و بدون پوشش، مواد نساجی و ابزار سوراخ دار مدل B را استریل نماید. اتوکلاوهای این رده دارای پمپ وکیوم قدرتمندی است که توانایی ایجاد تا حدود 0.9- بار خلاء را دارد.
اتوکلاوهای کلاس S از نظر کارایی شبیه به اتوکلاوهای کلاس B هستند. می توان این اتوکلاوهارا با یک پمپ وکیوم برای ایجاد خلاء درون محفظه آن ها تجهیز کرد.
بعد از اتوکلاو بخار، این نوع از اتوکلاوها از کاربرد بالایی برخوردارند.
چرا از اتوکلاو اتیلن اکساید استفاده می شود؟ همان طور که بالاتر گفتیم، اتوکلاوهای بخار ابزار و وسایل را با دمای بسیار بالا استریل می کنند اما آیا تمامی ابزار توانایی تحمل این دما را دارند؟
قطعا خیر! بنابراین به اتوکلاوی نیاز داریم که بتواند از دمای پایین تری برای استریل ابزار استفاده کند. اتیلن اکساید در واقع یک گاز سمی و قابل اشتعال است که از آن برای استریل وسایلی که به رطوبت و دمای بالا حساس هستند و همچنین در مواجه با این گاز واکنش شیمیایی نمی دهند، استفاده می شود. از اتوکلاوهای اتیلن اکساید نمی توان برای استریل مایعات، پودرها و ورغن ها استفاده کرد. بنابراین خرید اتوکلاو اتیلن اکساید به آزمایشگاه ها و مشاغلی که از این مواد استفاده می کنند اصلا توصیه نمی شود.
کم کاربردترین اتوکلاوها، اتوکلاو پلاسما است. اتوکلاوهای پلاسما با دمای کار حدود 50 تا 55 درجه سانتی گراد و در شرایط کاملا خشک، وسایل را استریل می کند. همچنین اتوکلاوهای پلاسما به علت برخورداری از ویژگی هایی مانند سرعت بالا، بیخطر بودن، دمای پایین کارکرد، شرایط کاملا خشک، عدم تولید بوی نامطبوع، عدم نیاز به صرف زمان پس از پایان فرآیند استریل و ... به جایگزینی مناسب برای روش های قدیمی استریل سرد و خشک یا همان فرمالدهید تبدیل شده اند.
بنابراین تا به این جا شما دو گام اصلی را برای انتخاب اتوکلاو مناسب را برداشته اید.
پس از آن که با توجه به محیط کاری خود، نوع اتوکلاو را انتخاب کردید، نوبت به بررسی ویژگی های این دستگاه می رسد.
طبیعتا یکی از مهم ترین نکاتی که باید برای خرید اتوکلاو در نظر بگیرید، اندازه، شکل و ابعاد آن است. اندازه اتوکلاو باید مناسب با اندازه محیط کاری، نوع فعالیت و همچنین ابعاد و تعداد ابزاری که با آن ها سر و کار دارید انتخاب شود و در نظر بگیرید که محیطی که اتوکلاو در آن قرار می گیرد باید مقداری فضای خالی برای انجام تهویه مناسب هوا باشد. برای انتخاب ابعاد اتوکلاو گزینه های زیر پیش روی شماست:
مورد مهم دیگری که باید هنگام خرید اتوکلاو مدنظر داشته باشید، سیکل های کاری آن ها است. این سیکل ها متناسب با نوع بسته بندی و سرعت استریل اتوکلاو انتخاب می شوند. انواع این سیکل ها عبارتند از:
بدون پک (Unwrapped): در صورتی که نیاز داشته باشید ابزار و وسایل را بدون پک درون اتوکلاو بگذارید، لازم است که اتوکلاو شما حتما باید دارای یکی از سیکل های NUDE ؛ SOLID ؛ UNWRAPPED ؛ SOLD یا RAPIDO باشد. وکیوم این سیکل یک مرحله ای بوده و دوره Drying کوتاهی دارد.
استفاده از پک یکبار مصرف: در صورتی که از پک های یکبار مصرف یا رول ها برای استریل ابزار استفاده می کنید، سیکل های مورد استفاده شما یکی از سیکل های PACKAGE ؛ POROUS ؛ WRAPPED ؛ HOLOW ؛ B 134 یاB UNIVERSAL خواهد بود. این سیکل های کاری، عمومی ترین و پراستفاده ترین سیکل های مورد استفاده هستند. وکیوم این اتوکلاو 3 مرحله ای است و مدت زمان نسبتا طولانی ای را برای مرحله Drying نیاز دارد.
استفاده از پارچه های کتان: اگر از پارچه های مخصوص برای قرار دادن ابزار در اتوکلاو استفاده می کنید، دقت کنید که اتوکلاوتان دارای یکی از سیکل های کاری TOMPON یا COTTON باشد. مرحله وکیوم در این سیکل یک مرحله ای است اما به دلیل مرطوب شدن پارچه با بخار، مرحله خشک شدن (Drying) طولانی تری دارد.
سریع: سیکل سریع با نماد FLASH یا EMERGENCY ابزار را بدون پک و با سرعت بالاتری استریل خواهد کرد. در این سیکل، مرحله وکیوم اتوکلاو یک مرحله ای و کوتاه است.
پریون: اگر ابزار و وسایلی که قصد استریل کردنشان را دارید خونی یا دارای پریون هستند، سیکل پریون با نماد PRION یا SANGUIN برای اتوکلاو شما ضروری است. پریون ها ساختار پروتئینی بیمار زایی هستند که برای استرل شدن و از بین رفتنشان نیاز به مدت زمان استریل طولانی تری داریم. بنابراین باید از سیکل پریون استفاده کنیم.
محفظه یا چمبر اتوکلاو محلی است که ابزار و پک ها در آن قرار می گیرند. برای انتخاب اتوکلاو باید حتما بررسی کنید که محفظه آن به چه شکل است. چمبر اتوکلاو در دو نوع تولید می شود؛ مکعبی و استوانه ای.
در حجم های برابر، چمبر مکعبی اتوکلاو در مقایسه با چمبر استوانه ای آن امکان بارگذاری ابزار بیش تری را دارد. به عکس زیر توجه کنید.
سوال این است که اگر اتوکلاوهای مکعبی نسبت به استوانه ای ها در حجم های برابر، ظرفیت بیش تری دارند، چرا از اتوکلاوهای استوانه ای استفاده می شود؟
طبق صحبت های انجام شده توسط تیم محتوای یونیت با تولیدکنندگان دستگاه اتوکلاو، بسیاری از مردم همچنان بر این باورند که اتوکلاوهای استوانه ای به دلیل شباهت زیاد به اتوکلاوهای اولیه، بهتر و کاربردی تر هستند. اگر بخواهیم این سوال را از نگاه علمی تری پاسخ دهیم، در اتوکلاوهای مکعبی به دلیل بسته بودن دور تا دور چمبر و نبود فضای باز، احتمال باقی ماندن میکروارگانیسم ها و ساختارهای پروتئینی بیش تر است. اما در انواع استوانه ای اتوکلاو، این مواد راحت تر از بین می روند.
در فرایند استریل با اتوکلاو، یکی از نکاتی که بسیار مهم و ضروری است، با فاصله چیدن ابزار درون چمبر است. برای این که تمام ابزار در تمامی زوایا به درستی استریل شوند، باید حتما فاصله میان آن ها رعایت شود. در این حالت است که تعداد سینی های درون محفظه اتوکلاو خصوصا برای دندانپزشکان و بیمارستان ها اهمیت ویژه ای پیدا می کنند. زیرا هرچه تعداد این سینی ها بیش تر باشد، امکان قرار دادن ابزار بیش تری برای آن ها فراهم شده و سرعت کار آن ها را بالا می برد.
همانطور که بالاتر گفتیم، مرحله ایجاد خلاء یا Pre Vacuum در اتوکلاوهای پیشرفته کلاس B موجود است. هوای داخل چمبر اتوکلاو اجازه نفوذ درست بخار را به درون پک های استریل نخواهد داد. بنابراین نیاز است که پیش از ورود بخار به محفظه، هوا و گازهای اضافی آن تخلیه شوند و چمبر در شرایط خلاء قرار بگیرد. توجه به این موضوع در هنگام خرید اتوکلاو، تاثیر بی نظیری در کیفیت استریلیزاسیون شما خواهد داشت.
پس از پایان کار اتوکلاو، دمای محفظه خصوصا در اتوکلاوها بخار بسیار بالا است (121 یا 134 درجه سانتی گراد) و امکان خارج کردن ابزار از آن وجود ندارد. علاوه بر این، پک ها و کاغذهای کرپ که به عنوان پوشش ابزار درون اتوکلاو بخار قرار گرفته بودند خیس و مرطوب هستند و نمی توان آن ها را به همان حالت از درون چمبر خارج کرد. در این مرحله از کار اتوکلاو باید مرحله ای به نام Cooling (خنک سازی) و Drying (خشک کننده) داشته باشد. این قابلیت به ظاهر ساده اما بسیار مهم است و می تواند سرعت کار را چندین برابر کند. زیرا دیگر نیازی نیست تا برای باز کردن درب اتوکلاو مدت زیادی صبر کنید.
بعد از قرار دادن ابزار در داخل چمبر و قبل از روشن کردن اتوکلاو باید درب اتوکلاو بسته شود. این درب باید تا آخر فرایند استریل و خشک کن بسته بماند. یکی از ویژگی هایی که می توانید در هنگام خرید اتوکلاو به آن دقت کنید، درب اتوماتیک آن است. درب های اتوماتیک به صورت خودکار قفل شده و تا پایان عملیات خنک شدن اتوکلاو به هیچ عنوان باز نمی شود. البته که برای اطمینان اکثر اتوکلاوها یک قفل دستی نیز برای درب های چمبر دارند.
در ارتباط با درب اتوکلاو به نحوه باز شدن آن نیز دقت کنید. درب اتوکلاوهای رومیزی یا مکعبی از روبه رو و درب اتوکلاوهای استوانه ای یا ایستاده از بالا باز می شود. انتخاب این موضوع بستگی به راحتی شما دارد.
اتوکلاو باید حتما دارای صفحه نمایش باشد. این صفحه نمایش باید به صورت لحظه ای دما و فشار درون محفظه را به اپراتور دستگاه اعلام کند تا در صورت بروز خطاهایی مانند قطع شدن دما، بالا رفتن فشار و ... او را با خبر سازد.
علاوه بر تمام مشخصات فنی و کاربردی که ذکر کردیم، ظاهر دستگاه اتوکلاو نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بنابراین در هنگام خرید آن بهتر است دقت کنید که بدنه آن ضد خش و ضدزنگ باشد زیرا تجهیزات آسیب دیده خصوصا در مطب های دندانپزشکی از زیبایی محیط می کاهد.
قابلیت پرینتر در اتوکلاوها کاملا اختیاری است اما وجود آن خوب و مفید خواهد بود. پرینترهای اتوکلاو پس از اتمام دوره ها کاری گزارش فعالیت و فرایند استریل را بر روی کاغذ پرینت کرده و در اختیار کاربر می گذارند. اگر به دنبال این قابلیت در اتوکلاو هستید، حتما وجود آن را بررسی کنید.
تمامی قطعات اتوکلاو از چمبر تا میکروپروسسورها باید همگی دارای استانداردهای لازم باشند. برخی از این استانداردها عبارتند از:
جنس | حداقل ضخامت (میلی متر) | حداکثر ضخامت (میلی متر) |
---|---|---|
فولاد کربن دار | 4.75 | 16 |
فولاد ضدزنگ | 1.65 | 25 |
آلیاژ آلومینیوم | 2.0 | 40 |
مس | 1.5 یا 2 برابر قطر محفظه | 10 |
اگر اتوکلاو انتخابی شما دارای فیلتر آنتی باکتریال باشد، بخار خارج شده از دستگاه فاقد هرگونه باکتری و میکروب خواهد بود. این فیلتر باعث می شود تا آلودگی ها به محیط اطراف اتوکلاو نفوذ نکنند. این فیلترها باید هر 3 ماه یک بار یا بعد از 400 سیکل کاری تعویض شوند. بنابراین مهم است که از وجود این قطعه جانبی در بارا برای اتوکلاوتان مطمئن شوید.
آب استفاده شده برای اتوکلاو بهتر است آب مقطر باشد. برخی از اتوکلاوها دارای محفظه ای جدا برای آب مقطر هستند اما سایر آن ها مستقیما به آب شهری وصل می شوند. در این حالت دقت کنید که حتما اتوکلاو دارای فیلتر آب باشد. به طور کلی وجود این فیلتر به جز مزیت چیز دیگری ندارد و سعی کنید در هنگام خرید دستگاه، آن را فراموش نکنید.
در ضمن تمامی اتوکلاوها باید دارای محفظه ای برای جمع آوری آب درون اتوکلاو باشند. بخار درون اتوکلاو پس از پایان فرایند استریل خنک شده و به آب تبدیل می شود. این آب باید درون محفظه ای جداگانه جمع آوری شود.
اتوکلاوها باید دارای سیستم کنترل نشت بخار باشند تا در صورت نشت به موقع اپراتور دستگاه را با خبر کند. اگر دیگ بخار اتوکلاو دچار نشتی باشد، اتوکلاو نمیتواند وظیفه استریلیزاسیون خود را به درستی انجام دهد. در نظر داشته باشید که حتی با وجود سیستم کنترل نشتی، لازم است اتوکلاو هر چندوقت یک بار از این بابت بررسی شود. گاهی اوقات این نشتی می تواند به دلیل واشر دستگاه باشد. این واشر ممکن است خراب شده باشد یا فشار پشت آن افت کرده باشد. در هر دو حالت نیاز به روانکاری آن دارید.
تمام ابزار و تجهیزات چه در مطب دندانپزشکی و چه در هر محیط کاری دیگری ممکن است با خرابی و نقص فنی رو به رو شوند. این موضوع خصوصا در مورد دستگاهی مانند اتوکلاو که قیمت بسیار بالایی دارد اهمیت ویژه ای دارد. بنابراین حتما در زمان خرید از مدت زمان و شرایط گارانتی و خدمات پس از فروش آن مطمئن شوید.
برخی از مشکلات و نقص های فنی پیش آمده برای اتوکلاوها بسیار رایج هستند. اطلاع از آن ها برای خریدار خالی از لطف نیست. این موارد عبارتند از:
صدا دادن پمپ وکیوم: در این حالت به احتمال 90% دیافراگم دستگاه پاره شده و باید تعویض گردد.
بالا نرفتن فشار اتوکلاو: در این حالت احتمال چند رخداد مختلف می رود.
عمل نکردن نشانگر سطح آب اتوکلاو: در این شرایط احتمالا دور الکترودها را جرم گرفته و باید تمیز شوند.
عمل نکردن قفل درب: به احتمال قوی میکروسوئیچ درب خراب است و باید تنظیم شود.
وارد نشدن آب به داخل چمبر: پمپ آب اتوکلاو خراب شده است و نیاز به تعویض یا تعمیر دارد.
توقف چرخه استریلیزاسیون: احتمالا فشار بخار، آب و هوا، هيچ كدام كافی نيستند. درنتيجه، ابزار تنظیم و كنترل عبور دريچه های سولنوئيدی فعال نمی شوند. در این حالت سیستم های تنظیم را کنترل کنید.
زیاد از حد بودن فشار داخل محفظه: احتمالا به این دلیل است که اتوکلاو بیش از حد مجاز بارگزاری شده است.
در کنار تمامی این مشکلات، ایراداتی مانند خرابی برد، خرابی شیر برقی، خرابی سنسور دما و ... نیز برای اتوکلاوها پیش بیاید بنابراین اصلا ریسک نکرده و به دنبال گارانتی خوب و معتبر باشید.
برندهای مختلفی از اتوکلاوها در سراسر دنیا عرضه می شوند که هرکدام مزایا و معایب خود را دارند. در حال حاضر دو برند تکنوگاز (Tecnogas) و یوروندا (Euronda) توانسته اند حجم زیادی از بازار اتوکلاو را در دست بگیرند. امروزه اتوکلاوهای ایرانی نیز در این بازار رقابتی حضور دارند که از کیفیت های خوبی و قیمت های مناسب تری برخوردارند. به هرحال این سوال همیشه همراه ما بوده است که دستگاه ایرانی بخریم یا خارجی؟ باید بگوییم که خریدن یا نخریدن دستگاه صرفا به علت برند آن اشتباه است.
اتوکلاوهای ایرانی توانسته اند رقبای سرسختی برای انواع اتوکلاوهای خارجی باشند. اما طبیعتا بین تمام برندها تفاوت هایی وجود دارد. بنابراین بهتر است برای خرید اتوکلاو ابتدا تمام موارد گفته شده در مقاله را بررسی کنید، سپس با توجه به نیازتان بهترین انتخاب را انجام دهید.
تمامی اتوکلاوها باید از استانداردهای داخلی و خارجی برخوردار باشند. به دلیل حساسیت و اهمیت بالای این دستگاه، تمامی استاندارد های ملی شماره های 4863 و 4860 در نظر گرفته شده است و همین طور تمامی مراحل ساخت و طراحی اتوکلاو، مطابق با استاندارد های اروپایی EN13060, CE, ISO 13485 انجام شده باشد.
اتوکلاوها امروزه به یکی از ضروری ترین تجهیزات مطب های دندانپزشکی، بیمارستان ها و آزمایشگاه ها تبدیل شده اند. با توجه به قیمت نسبتا بالای این محصول، خرید دستگاه اتوکلاو کمی حساس تر از سایر تجهیزات بوده و نیاز به دقت بیش تری دارد. در هنگام تصمیم گیری برای خرید این دستگاه عواملی مانند شکل و ابعاد، برند، گرانتی و خدمات پس از فروش، سیکل های کاری اتوکلاو و ... تاثیرگذار هستند. امروزه در بازار ایران در کنار اتوکلاوهای خارجی، انواع ایرانی آن نیز طرفداران زیادی پیدا کرده اند. از محبوب ترین برندهای آن می توان به اتوکلاوهای آویکو، فیروز دنتال و شیماز اشاره کرد. تلاش ما در این مقاله کمک به شما برای داشتن یک انتخاب عالی و خرید بهترین دستگاه اتوکلاو بود. ممنونیم که با ما همراه بودید. برای مطالعه بیش تر در مورد استانداردهای دستگاه اتوکلاو اینجا کلیک کنید.