بررسی سمان دندانپزشکی و انواع آن
سمان های دندانپزشکی (Cement) سال های زیادی است که از محبوبیت بالایی برخوردارند. این سمان ها باعث بالا بردن کیفیت عملیات ترمیمی و زیبایی دندان می شوند. همچنین یک ترمیم طولانی مدت و ماندگار را برای بیمار به ارمغان می آورند. وقتی که حرف از سمان می شود، اولین چیزی که به ذهن افراد خطور می کند، ساختارهای کوچه و خیابان ها است. سمان دندانپزشکی نیز تقریبا چیزی شبیه به آن ها است. در این مقاله شما را با سمان های دندانپزشکی، انواع مختلف آن ها، کاربرهای مختلفشان و دلایل محبوبیت آن ها بین دندانپزشکان آشنا می کنیم.
سمان دندانپزشکی چیست؟
یکی از پرکاربرد ترین و مهم ترین مواد دندانپزشکی، انواع سمان دندانپزشکی است. سمان به مایع غلیظی گفته می شود که پس از قرار گرفتن بر روی سطحی در دندان به حالت جامد و شکننده تغییر شکل می دهد. سمان ها در انواع مختلف و برای کاربردهایی نظیر چسباندن روکش و بریج، ترمیم های موقتی، پروتزهای ثابت و ... استفاده می شوند. این سمان یا سیمان دندانپزشکی وظیفه چسباندن مواد ترمیمی و عایق بندی دیواره های دندان را بر عهده دارد. بنابراین همانطور که پیش تر گفتیم، دور از ذهن نیست که با شنیدن نامشان به یاد سیمان های صنعتی و شهرسازی بیفتیم.
منبع: مقاله The Facts About Dental Cement وب سایت smilehickory در تاریخ 21 نوامبر 2020
انواع سمان های دندانپزشکی
به طور کلی می توان سمان ها را به دو دسته دائمی و موقت تقسیم کرد. تمام سمان ها از دو بخش پودر و مایع تشکیل شده اند که ترکیب این دو یک واکنش شیمیایی ایجاد کرده و در نتیجه باعث تفاوت در کاربرد سمان ها می شود. انتخاب نوع سمان بر عهده دندانپزشک و با توجه به ترمیم صورت گرفته است. به طور کلی می توان سمان های دندانپزشکی را به 6 دسته بندی زیر تقسیم کرد:
- سمان زینک فسفات (Zinc Phosphate)
- سمان زینک پلی کربکسیلات (Zinc polycarboxylate)
- سمان رزینی (Resin Cement)
- سمان گلاس آینومر (Glass ionomer Cement)
- سمان گلاس آینومر رزینی ( Resin-modified glass ionomers - RMGIs)
- سمان زینک اکساید (Zinc Oxide Eugenol)
در این بخش از مقاله به بررسی کاربرد، مزایا و معایب هر دسته خواهیم پرداخت.
سمان زینک فسفات
این نوع از سمان ها برای استفاده از بریج ها، روکش های فلزی، سرامیک، پرسلین، فلدسپاتی، بندهای ارتودنسی و لاینر کاربرد دارند. در هنگام استفاده از سمان زینک اکساید لازم است که نکاتی را رعایت کنید. جهت استفاده از سمان فسفات ابتدا بطری پودر را خوب و با احتیاط تکان می دهیم. سپس مقدار دلخواه از آن را توسط قاشقک ها مخصوص برداشته و روی اسلب شیشه ای به 2 قسمت مساوی تقسیم می کنیم. پودر یکی از این 2 قسمت را مجددا به 6 قسمت مساوی تقسیم می نماییم. طبق دستور کمپانی سازنده مایع را (البته بعد از تکان دادن بطری) در قسمت دیگری از اسلب شیشه ای می ریزیم. هر کدام از آن یک ششم پودر ها را به آرامی داخل مایع می ریزیم و شروع به مخلوط کردن می کنیم. هر کدام از این شش قسمت پودر با یک زمان مساوی به مایع افزوده و مخلوط می شوند. ویسکوزیته ای که از این ترکیب حاصل می شود برای درمان های اینله و آنله مناسب خواهد بود. اگر قصد داریم از این محصول برای ترمیم حفره های کف دندان استفاده کنیم باید نصفه دوم پودر را هم مخلوط کرده و آن را با کندانسور درون حفره جایگذاری کنیم.
سمان زینک پلی کربکسیلات
این سمان مقاومت بسیار بالا، حلالیت بسیار اندک، PH مناسب و چسبندگی عالی دارد. از سمان زینک پلی کربکسیلات برای چسباندن روکش ها، بریج و اینله و آنله، براکت های ارتودنسی و همچنین جهت پرکردگی های موقت استفاده می شود. این سمان گزینه مناسبی برای استفاده به عنوان لایه محافظ زیر مواد پرکننده دائمی مانند کامپوزیت، آمالگام و ... است. قبل از مصرف پودر شیشه را مخلوط کنید تا کاملا بهم زده شود، وضعیت مخلوط کردن با آب مقطر در دمای 23 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 50 درصد می باشد. دمای بالا زمان عملکرد را سریع و غیر از آن، زمان را طولانی می کند.
نکته: به دلیل داشتن اسید پلی اکریلیک در این محصول از تماس با چشم خودداری کنید و در صورت تماس، چشم را با مقدار مناسبی آب بشویید. در جای خشک نگهداری کنید و درب بطری را پس از استفاده فورا ببندید.
مزایا استفاده از زینک پلی کربکسیلات
- زمان کار کوتاه تر نسبت به سمان زینک فسفات (حدودا 2.5 دقیقه)
- قدرت و پایداری بیش تر نسبت به سمان های دیگر
- قدرت بالاتر در استفاده در انامل (Enamel) نسبت به دنتین (Dentin)
منبع: مقاله Everything you need to know about dental cements (III): Zinc polycarboxylate cement وب سایت dentaltix در تاریخ 20 می 2019
سمان رزینی
سمان های رزینی برای ترمیم های سرامیکی، فلزی و کامپوزیت غیرمستقیم مناسب هستند. این سمان ها در دو نوع سلف کیور (Self-Cure) و دوال کیور (Dual-Cure) تولید می شوند. هر دو این سمان ها از یک بخش پودری و مایع کاتالیزور ساخته شده اند که دارای ترکیبی رادیواپک بوده و مقدار کمی فلوراید نیز آزاد می کنند. میزان استحکام باند در نواحی مختلف ریشه در صورت استفاده از سمان dual-cure یکنواخت تر و در نواحی میانی و انتهایی دندان، بیشتر از سمان light-cure است. به همین دلیل از سمان dual-cure برای سیمان کردن پست های کامپوزیتی در داخل کانال ریشه استفاده می شود.
منبع: مقاله Resin Cements وب سایت cda.adc.ca
سمان گلاس آینومر
گلاس آینومر یا گلاس یونومر یک اسم کلی برای دسته ای از مواد است که از ترکیب پودر شیشه سیلیکات و پلی آلکونیک اسید به وجود می آیند. ابتدا این سمان ها برای کارهای زیبایی دندان خصوصا دندانی قدامی استفاده می شد. اما با گذشت زمان و پیشرفت صنعت دندانپزشکی، از این سمان ها برای روکش دندان، سمان کردن، فیشور سیلانت، کوربیلدآپ و ترمیم های کامپوزیتی استفاده شد. گلاس آینومرها در طول زمان دست خوش تغییرات زیادی شدند و در نتیجه، گلاس آینومرهای امروزی از ترکیب زیر ساخته شدند:
- پودر: سیلیکا، آلومینا و فلوراید
- مایع: پلی آکریلیک اسید، ایتاکونیک اسید و اسید تارتاریک
وقتی بخش مایع (اسید) و پودر با یکدیگر ترکیب می شوند، (زمان این کار باید کوتاه و در حد 20 تا 30 ثانیه بوده و نسبت پودر به مایع 5 به 1 باشد)، واکنش شیمیایی رخ داده و یون های +H به تیکه های گلاس حمله می کنند. در اثر این حمله، کلسیم، سدیم، آلومینیوم و فلوراید آزاد می شود و شیشه تحت فشار اسید خرد شده و ژل سیلیکا را شکل یا فرم می دهد.
منبع: مقاله All you need to know about dental cements (IV): Glass Ionomer Cement وب سایت dentaltix در تاریخ 27 می 2019
همچنین می توانید برای مطالعه بیش تر و بررسی جزئیات گلاس آینومرها به مقاله "گلاس آینومرها؛ کاربرد، مزایا و معایب" سر بزنید.
سمان گلاس آینومر رزینی
بزرگترین هدف گلاس آینومر رزینی که حاصل ترکیب رزین با سمان گلاس آینومر است، تلاش برای بهبود وضعیت مکانیکی سمان، کاهش زمان گیرش ماده و کاهش حساسیت به رطوبت موجود در محل درمان است. انواع گلاس آینومر دندانپزشکی که اصلاح و تقویت شده با رزین می باشد به میزان بیشتر و بهتری فلوراید آزاد می کنند و دارای استحکام بیشتری هم هستند و میزان حل شدگی آن ها با بزاق دندان به مراتب کمتر است. به عبارتی وجود رزین در انواع گلاس آینومر دندانپزشکی آن ها را در مقابل آلودگی آب حفظ می کند. نکته قابل توجه در این سمان ها این است که باید برای شکل دادن و جایگذاری آن ها سرعت عمل داشته باشید. به طور ساده می توان گفت انواع سمان گلاس آینومر رزینی (RMGI) ترکیبی از گلاس آینومر و رزین کامپوزیت هستند بنابراین دارای پایه اسیدی اجزای قابل پلیمریزاسیون می باشند.
از گلاس آینومرهای رزینی در موارد زیر استفاده می شود:
- تاج زیرکونیا و بریج های دندانی
- تاج، بریج، اینلی و آنلی کامپوزیتی
- اینلی، آنلی و بریج های لیتیوم دی سیلیکات
- بریج ها و تاج های فلزی
سمان زینک اکساید اوژنول
سمان زینک اکساید اوژنول بیش ترین سازگاری را با بافت لثه دارد. همچنین از نظر بیماران نیز گزینه بهتری است زیرا علاوه بر تسکین دهندگی درد، نسبت به سایر سمان ها خاصیت پرکنندگی و سیل (Seal) کردن بهتری دارد. از سمان های زینک اکساید اوژنول برای ترمیم های موقت، ترمیم ناحیه جینجیوال دندان و گاهی قالب گیری از دندان ها استفاده می شود.
- زینک اکساید اوژنول خمیری: از این نوع برای ترمیم های موقت استفاده می شود.
- زینک اکساید اوژنول مایع: از نوع مایع اوژنول ها برای پرکنندگی موقت دندان و همچنین بیس (Base) حرارتی استفاده می شود.
- زینک اکساید اوژنول پودری: نوع پودری این سمان از تمام انواع آن خاصیت اسیدی کم تری دارد. بنابراین برای پر کردن دائم بهترین گزینه است زیرا برای پالپ دندان مشکلی ایجاد نمی کند.
عوارض جانبی اوژنول
تا به امروز گزارش‌هایی در مورد واکنش و حساسیت بیماران به موادی مانند هیدروکسی اتیل متاکریلات که در دندانپزشکی مورداستفاده قرار می‌گیرند به دست آمده اما در خصوص اوژنول چطور؟
در اثر ترکیب اوژنول آزاد شده با برخی مواد، آثاری از آسیب به بافت نرم مشاهده شده است. اثرات نامطلوب اوژنول در بافت نرم یا همان حفره دهان در مواردی مانند جراحی و پریودنتال، سیلرهای کانال ریشه، برخی دهان‌شویه ها و خمیرهای قالب گیری دیده شده است. واکنش‌ها به اوژنول دامنه‌ی وسیعی داشتند؛ از تحریک موضعی پوست گرفته تا درماتیت تماسی آلرژیک. از این مشاهدات و بررسی آن ها می‌توان نتیجه گرفت که خاصیت درمانی یا ضد درمانی اوژنول در دندانپزشکی تا حدود زیادی به دوز مصرفی آن وابسته است. اما به طور کلی می توان گفت که اوژنول عوارض جدی و طرناکی ندارد و تمامی عوارض آن قابل درمان هستند. با این حال باز هم باید در انتخاب دوز آن دقت بالایی به کار ببرید.
منبع: مقاله Eugenol (Clove Oil) وب سایت www.ncbi.nlm.nih.gov در تاریخ 28 اکتبر 2019
یک سمان خوب چه ویژگی هایی دارد؟
صرف نظر از نوع ترمیم یا نوع سمانی که انتخاب می کنید، اگر بخواهیم بدانیم که بهترین سمان دندانپزشکی چیست و سمان دندانپزشکی مورد استفاده باید چه ویژگی های خاصی داشته باشد تا بهترین و ماندگارترین معالجه را برای بیمار به ارمغان آورد، باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- حفظ حالت اولیه: سمان نباید به هیچ عنوان موقع قرارگیری در معرض بزاق دهان بیمار تغییر بافت و شکل داده یا در آن حل شود.
- سازگاری با محیط دهان: یک سمان خوب نباید برای عصب های دندانی و یا هر بافت دیگر دهان انسان سمی باشد یا آن را تحریک کند.
- ضدپوسیدگی: سمان ها باید ضدپوسیدگی باشند و ناحیه ترمیم از پوسیده شدن در امان نگه دارند.
- ویسکوزیته و ضخامت کم: یک سمان ایده آل باید در هنگام استفاده، بسیار نازک بوده تا تناسب ترمیم تغییر پیدا نکند. همچنین باید ویسکوزیته مناسبی داشته باشد تا بتوان آن را فرم داد و از طرفی آن قدر سفت باشد که بر روی سطح ترمیم جاری نشود.
- شفافیت: در عمل های ترمیمی، زیبایی و همرنگ بودن مواد با دندان یکی از ویژگی های یک سمان مناسب است. سمان نباید بر رنگ و یا زیبایی ترمیم نهایی تأثیر بدی داشته باشد.
- مقاومت: وظیفه اصلی دندان ها طبیعتا جویدن غذا است. سمان ها باید طوری باشند که مقاومتشان را در برابر به هم خوردن دندان ها و یا مواجه شدن با غذای سفت حفظ کنند.
- باندینگ قوی: سطوح دندان سخت ترین سطوح در بدن انسان هستند. یک سمان خوب باید بتواند بر سطوح مختلف دندان به خوبی چسبیده و استحکام خود را حفظ کند.
- ماندگاری: یک دندان پزشک متخصص باید بتواند سمان را برای مدتی بدون از دست دادن اثر خود ذخیره کند. این مورد یکی از ویژگی های جانبی اما مهم سمان های دندانپزشکی برشمرده می شود .
- عایق سرما و گرما: سمان ها باید از دندان انسان در برابر حساسیت حرارتی در برابر غذاها و نوشیدنی های سرد و گرم محافظت کنند.
منبع: مقاله ?What cement type is best وب سایت dentaleconomics در تاریخ 1 می 2021
کلام آخر
یکی از پرکاربرد ترین و با اهمیت ترین مواد دندانپزشکی، انواع سمان دندانپزشکی است. سمان به مایع غلیظی می گویند که پس از قرار گرفتن بر روی سطحی در دندان به حالت جامد و شکننده تغییر شکل می دهد. ما در این مقاله به معرفی و بررسی انواع سمان های دندانپزشکی و کاربرد آن ها پرداختیم. سوالی که همواره دندانپزشکان را درگیر کرده است این است که از کدام سمان استفاده کنیم بهتر است؟ این که از چه سمانی بهتر است استفاده شود بستگی به نوع درمان و تشخیص شما دارد. اما می توان در انتخاب سمان ها موارد گفته شده در مقاله مانند ویسکوزیته، مقاومت، شفافیت، باندینگ و ... را در نظر گرفت.
ممنون که تا پایان مقاله با ما همراه بودید. برای مطالعه مقالات بیش تر به آکادمی یونیت مراجعه کنید.