سکوبندی آزمایشگاهی چیست؟

در هر آزمایشگاه تعداد قابل توجهی ابزار و تجهیزات وجود دارند. این دستگاه ها هم از نظر ایمنی و هم از نظر نظم و ترتیب، نیاز است که در جای مشخص و درست قرار داده بشوند. 

سکوبندی آزمایشگاه عبارت است از آماده کردن فضایی مناسب برای چینش دستگاه ها، ملزومات و تجهیزات آزمایشگاهی. به زبان ساده تر، به مجموعه کابینت بندی ها و میزهای کاری که در هر آزمایشگاه وجود دارد سکوبندی گفته می شود. از نظر کارشناسان فنی می توان سکوبندی را اولین گام در راه اندازی یک آزمایشگاه دانست که گام های بعدی برای تجهیز و گسترش آن را فراهم می کند. با ما همراه باشید تا با انواع سکوبندی و مزایا آن آشنا شویم. 

سکوبندی ها از چه جنسی ساخته می شوند؟

 سکوبندی را می توان مجموعه ای از میزها، کابین و کابینت ها، مبلمان و پارتیشن ها و کمد های متعددی دانست که همگی در سه جزء اصلی یعنی فریم (اسکلت)، یونیت (کابینت) و صفحه رویه مشترک هستند. هر کدام بنا بر کاربرد خاصی که دارند در جایگاه ویژه ای قرار گرفته اند. این سکوها در جنس های مختلفی ساخته می شوند که عبارتند از:

چوب و لمینیت (wood & laminates)

جنس چوبی و لمینیتی سکوهای آزمایشگاهی یکی از محبوب ترین آن ها هستند اما به این دلیل که مقاومت نوع فلزی را ندارند، از آن ها بیش تر در بخش هایی از آزمایشگاه استفاده می شود که محیط خسک و عاری از اسید یا ماده های شیمیایی خورنده دارند. این نوع از کابینت ها نسبت به استیل زیباتر هستند اما در برابر مواد شیمیایی مقاوم نبوده و قابلیت تمیز کردن آسان را ندارند. 

استیل (Steel)

پرکاربردترین نوع سکوبندی، سکوبندی استیل است. این جنس در برابر نفوذ ماده های شیمیایی مقاوم بوده و برای استفاده در محیط های مرطوب و خیس آزمایشگاه بسیار مناسب هستند. در ساخت نمونه های استیل، در مرحله ی آخر بر روی آن ها لایه ای رنگ مقاوم در برابر نفوذ مواد شیمیایی زده می شود که تبدیل به یکی از نقاط قوت آن ها شده است. 

استیل ضدزنگ (Stainless Steel)

جنس استیل ضدزنگ را با خیال راحت می توان در هر بخشی از آزمایشگاه نصب کرد و دیگر نگران هیچ گونه ماده شیمیایی و رطوبتی نبود. تنها نقطه ضعف این سکوها قیمت کمی بالا و عدم مقاومت در برابر خراشیدگی است. 

منبع: مقاله What To Consider when Purchasing Laboratory Cabinets وب سایت iq-laboratory در تاریخ 28 دسامبر 2020

انواع سکوبندی آزمایشگاهی

سکوبندی های آزمایشگاهی از نظر نحوه چینش به دو دسته اصلی یک طرفه و دو طرفه تقسیم می شوند. 

سکوبندی یک طرفه/ میز کناری 

سکوبندی یک طرفه آزمایشگاهی، بیشترین کاربرد را در میان اجزای مختلف سکوبندی دارد. اکثرا از آن در قالب میز کار برای کاربران، میز دستگاه های مختلف، محلی برای نگهداری مواد و تجهیزات آزمایشگاهی مختلف، کانال های تعبیه و دسترسی آسان به تاسیسات و جایگاه نصب میز شستشو و مانند آن استفاده می شود. چرا که این سکوها از یک طرف به دیوار تکیه دارند. در آزمایشگاه هایی که نیاز به فضایی بیشتر در زیر میزها یا محلی برای قرارگیری کابینت های چرخ دار یا معلق دارند، از فریم هایی به شکل «C» استفاده می شود. این فریم مقاومت بالایی دارد و می تواند تا دویست کیلوگرم وزن را بر هر متر تحمل کند.

سکوبندی دو طرفه/ جزیره

سکوبندی دو طرفه آزمایشگاهی یا میز وسط آزمایشگاه که به سکوی جزیره ای نیز شناخته می شود از جهاتی به سکوبندی یک طرفه شبیه است. این سکو می تواند به عنوان میز کار برای کاربران، میز دستگاه های مختلف و محلی برای نگهداری مواد گوناگون استفاده شود. اما از آن جهت که به شکل جزیره است به جایی تکیه ندارد. در وسط آزمایشگاه نصب می شود و کاربران از دو طرف می توانند از آن استفاده کنند. امکان تجهیز آن ها به شیرآلات آزمایشگاهی متنوع، جریان برق سه یا تک فاز و خطوط یوتیلیتی دیگر آزمایشگاهی از مزایای آن ها است. حتی می توان در دو سر این سکوبندی سینک و میز های شستشو نصب کرد.

در کنار ویژگی های فنی گفته شده، باید این نکته را نیز اضافه کرد که استفاده از میز های دو طرفه علاوه بر زیباتر کردن محیط آزمایشگاه، به دلیل داشتن ایمنی و دسترسی بیش تر توصیه می شود.

سکوبندی ها از هرنوعی که باشند باید باید توجه داشت که در ساخت آن ها بهترین و مقاوم ترین جنس ممکن استفاده شده باشد. سطوح فلزی کابینت ها با رنگ های الکترواستاتیک و پلی آمید ضد اسید مخصوص محیط های آزمایشگاهی پوشیده شده باشد. صفحه رویه نیز بسته به نیاز آزمایشگاه می تواند از سرامیک مقاوم در برابر اسید، استیل، HPL یا سنگ های گراینت یا کوارتز طبیعی در رنگ های متنوع برای زیباتر شدن محیط آزمایشگاه، تهیه شود. 

منبع: مقاله ?What Are Laboratory Cabinets And Countertops Made Of وب سایت resources.workstationindustries در تاریخ 29 سپتامبر 2022

اجزای مختلف سکوبندی آزمایشگاهی

سکوبندی ها از بخش های مختلفی تشکیل می شوند که شامل کابینت ها، سینک های شستشو، میز شستشو و میز ترازو هستند. 

کابینت

در قدیم کابینت ها از فلز ساخته می شدند اما امروزه مواد دیگری جایگزین فلزات قدیمی شده اند. البته هنوز هم در آزمایشگاه های بیمارستان ها که نیاز است محیطی استریل داشته باشند، از استیل ضد زنگ در ساخت کابینت ها استفاده می شود. درب اکثر کابینت ها به صورت کمد باز و بسته می شود. اگر درب آن ها به صورت کشویی باشد، به آن ها دراور (Drawer) نیز گفته خواهد شد. کابینت های آزمایشگاهی از نظر محل قرارگیری به دو دسته تقسیم می شوند.

کابینت هوایی: این کابینت ها در در ارتفاعی بالاتر از سکوبندی ها قرار می گیرند تا فضای روی کابینت های زمینی برای استفاده کاربران مناسب باشد. اگرچه این کابینت ها هم نقش نگهدارنده دارند اما بهتر است از آن ها بیش تر برای نگهداری اسناد و مدارک یا مواد غیر خطرناک و تجهیزات و لوازم سبک استفاده شود. از آن جایی که این کابینت ها در ارتفاع قرار دارند و به راحتی دیده می شوند، می توان درب های شیشه ای برای آن ها نصب کرد تا بدون نیاز به باز کردن کابینت بتوان محتویات آن را دید. همچنین می توان با نصب لامپ های فلوروسنت زیر این کابینت ها روشنایی و نور لازم برای کار روی سکوبندی های زمینی را فراهم کرد.

کابینت زمینی: از کابینت های زمینی علاوه بر نگهداری ابزار و تجهیزات می توان به عنوان میز کار نیز استفاده کرد. پایه های آن ها بر روی کف آزمایشگاه تراز می شوند و اسکلت آن ها توسط پیچ و مهره هایی به دیوار آزمایشگاه  چسبانده خواهد شد تا حرکت و جابجایی نداشته باشند. این کابینت ها دو نوع چرخ دار و معلق دارند.

• کابینت معلق: معلق بودن این کابینت ها به این معنی نیست که در دسته کابینت های دیواری قرار می گیرند. بلکه از طریق پیچ و فریم های مخصوص به دیوار نصب شده و از نظر ارتفاع مانند کابینت های زمینی هستند با این تفاوت که پایه ندارند. این ویژگی یک مزیت محسوب می شود زیرا تمیز کردن کف آزمایشگاه را آسان تر می کند. 
• کابینت چرخ دار: این کابینت ها زیر پایه خود، چرخ دارند و این چرخ های جابه جایی آسان کابینت را بین سکوبندی ها میسر می کند. ابعاد این کابینت ها معمولا از کابینت ها ثابت کوچک تر است تا بتوان آن ها را از فضاهای مختلف عبور داد. 

میز

یکی دیگر از سکوبندی های آزمایشگاه، میزها هستند. میزهای موجود در آزمایشگاه ها به دو دسته تقسیم می شوند. 

• میز شستشو: این میز بسته به فضا و نیاز کاربران آزمایشگاه می تواند یک سینک تک لگنه یا دو لگنه داشته باشد. در این جا اقلام دیگری مانند شیر آب و رک های آزمایشگاهی (Rack) برای خشک کردن ظروف آزمایشگاهی شسته شده باید نصب شوند. در صورت نیاز می توان چشم شوی و دیگر اقلام مورد نیاز هم به آن اضافه کرد. با توجه به اهمیت این میز و تعاریف قبلی، بهتر است این میز از نوع دوطرفه یا جزیره ساخته شود تا دسترسی به آن را از همه طرف آسان کند. اما این به آن معنی نیست که نباید اصلا یک طرفه باشد.جنس رویه این میزها باید حتما ضد آب باشد زیرا در معرض رطوبت زیادی قرار دارد. 
• میز ترازو: برای اندازه گیری و وزن کشی مواد آزمایشگاهی، خصوصا در مقادیر کم، کوچک ترین ارتعاش و لرزشی یک مانع محسوب می شود. بنابراین باید ترازوها روی میزهای به خصوصی به دور از محل رفت و آمد پرسنل آزمایشگاه تراز شود تا از هرگونه اثرگذاری عوامل خارجی بر روی وزن مواد جلوگیری شود. بهتر است این میزها به دور از پنجره و درب اتاق قرار بگیرند. 

منبع: مقاله Laboratory Anti-Vibration Table وب سایت radwag 

در هنگام انتخاب سکوبندی باید به چه نکاتی توجه کرد؟

در محیط آزمایشگاه مواد شیمیایی زیادی وجود دارند که هرکدام به تنهایی یا در ترکیب باهم می توانند باعث خوردگی یا آسیب دیدگی سکوبندی ها شوند. بنابراین در هنگام خرید سکوبندی ها، در کنار زیبایی آن ها باید نکات و ملاحظات ایمنی نیز در نظر گرفته شوند تا استهلاک آن ها را پایین بیاوریم. از جمله نکاتی که باید به آن ها توجه کرد می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سطح بالای ایمنی و کاربری آسان
• امکان دفع و کنترل مناسب آلودگی ها
• قابلیت نصب و اتصال به تاسیسات تخصصی
• دسترسی راحت به زیرساخت های تاسیساتی
• قابلیت تعمیر و جایگزینی اجزای آسیب دیده
• قابلیت بازکردن و نصب مجدد آنها در محلی دیگر
• داشتن ابعادی مطابق با استـانداردهای آزمایشگاهی
• مقاومت بالا دربرابر خوردگی، آسیب های فیزیکی و شیمیایی
• قابلیت کنترل و دفع استـاندارد آلودگی های آزمایشگاهی
• داشتن طراحی مناسب، رنگ بندی دلنشین و ساختاری مدولار

چرا از سکوبندی استفاده می کنیم؟

هدف اصلی سکوبندی آزمایشگاه، نگهداری از ابزار و وسایل است اما می توان از آن ها برای اهداف زیر هم بهره برد:

• ایستگاه کار برای پرسنل
• ایجاد نظم در محیط کار
• ایجاد فضایی آرام و پر از آرامش برای کارکنان 

​​​​​​​منبع: مقاله Reasons to Equip Your Lab Tables with Storage وب سایت labtechsupplyco در تاریخ 18 آگوست 2022

​​​​​​​کلام آخر

سکوبندی آزمایشگاهی از نظر بسیاری از کارشناسان اولین قدم برای راه اندازی آزمایشگاه است. به این معنی که ابتدا باید تمامی آزمایشگاه با توجه به نیاز کارکنان سکوبندی شود سپس می توان با ابزار و تجهیزات، آزمایشگاه را تجهیز کرد. توجه به نکات ایمنی و رعایت اصول فنی و استانداردها در حین طراحی سکوها امری واجب است اما نباید زیبایی طراحی و ایجاد محیطی زیبا و آراسته برای پژوهش را نیز نادیده گرفت. ایجاد سکوهایی با دوام، زیبا و خوش ساخت فضای آزمایشگاه را برای کارکنان مناسب تر می کند، بهره وری افزایش می دهد و سطح کیفی و کمی خدمات آزمایشگاهی ارائه شده را ارتقا خواهد داد. بنابراین رعایت نکات فنی و همچنین زیبایی از اولین گام ها برای داشتن یک آزمایشگاه بی عیب و نقص است. 

برای مطالعه در مورد انواع ابزار و تجهیزات آزمایشگاه می توانید به مقاله "در آزمایشگاه به چه تجهیزاتی نیاز داریم؟" بخش اول و دوم در آکادمی یونیت مراجعه کنید.