معرفی فایل اندو دندانپزشکی و انواع آن
در سال های دور دندانی که درد می کرد و باعث ناراحتی افراد می شد را بلافاصله می کشیدند. در دندانپزشکی امروز اولویت ها تغییر کرده و تمام تلاش دندانپزشکان، حفظ دندان طبیعی افراد و درمان آن است. یکی از انواع درمان هایی که برای حفظ دندان بیمار صورت می گیرد، روت کانال تراپی (Root Canal Therapy) یا درمان کانال ریشه است. در روت کانال، بافت آسیب دیده یا مرده کانال ریشه دندان حذف و سپس اقدام به درمان آن می شود. در این جا وقتی صحبت از کانال ریشه و فرم دادن به آن می شود، ابزاری به نام فایل دندانپزشکی وارد عمل خواهد شد. در این مقاله به معرفی فایل های دندانپزشکی، انواع آن ها، نحوه نگهداری صحیح از آن ها و پاسخ به سوالات متداول در این زمینه خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
فایل دندانپزشکی چیست؟
فایل های دندانپزشکی ابزاری برای عمل های اندو (درمان کانال ریشه) هستند. از آن ها برای پاکسازی کانال ریشه از بافت های مرده، آسیب دیده و یا پوسیده استفاده می شود تا مسیر برای رسیدن به اپکس ریشه هموار شود. این ابزار که به طور معمول از جنس نیکل - تیتانیوم که یک آلیاژ سوپر الاستیک است در 2 گروه فایل دستی و روتاری عرضه می شود. فایل هایی از جنس نیکل- تیتانیوم استریل هستند و بدون هیچ پیش زمینه ای قابل استفاده اند. به طور کلی هر دو دسته از فایل ها تا دمای 150 درجه سانتی گراد را تحمل می کنند و می توان به راحتی آن ها را استریل کرد.
منبع: مقاله Root canal made easier with expanded endodontic hand file range وب سایت Nature در تاریخ 8 مارچ 2019
چرا فایل ها از جنس Ni-Ti ساخته می شوند؟
تابه حال در مورد آلیاژ حافظه دار چیزی شنیده اید؟ یک آلیاژ بین فلزی است که در صورت حرارت دیدن از قابلیت تغییر شکل و بازگشت به حالت اولیه برخوردار است. این آلیاژها اثری شبه الاستیک دارند که به مکانیسم عملکردی آنها بر می گردد. نیکل-تیتانیوم یا NiTi یکی از محبوب ترین انواع آلیاژهای حافظه دار است. حالا چرا از این آلیاژ در ساخت فایل ها استفاده می شود؟زیرا این آلیاژ به ابزار ما توانایی تحمل بیش تری داده و آن را چند ده برابر قدرتمندتر از استیل ضدزنگ می سازد و آن را در برابر شکستگی مقاوم می کند. همچنین این جنس از فایل ها دارای حافظه شکلی یا Shape memory هستند. به این معنی که پس از گرم شدن و فشار به شکل اولیه خود بازمی گردند و همین موضوع خطر تغییر شکل کانال ریشه را به صفر می رساند. البته که با تمام این خصوصیات بازهم استفاده آن ها به صورت یکبار مصرف توصیه می شود ولی اگر امکان انجام این کار وجود نداشت، می توان آن ها را پس از استریل کردن تا چندین بار استفاده کرد.
انواع فایل دندانپزشکی
فایل های دستی
انتخاب نوع فایل بیش تر بستگی به نوع درمان و تشخیص پزشک دارد ولی به طور معمول ابتدا از نوع دستی و سپس از نوع روتاری استفاده می شود. گاهی اوقات ممکن است مشکلات کانال ریشه حتی در عکس برداری نیز مشخص نشوند. این فایل ها به پزشک کمک می کنند تا از طریق حس لامسه هرگونه مشکلی در دندان را پیدا کنند. این فایل ها همان‌طور که پیش تر گفته شد از جنس نیکل - تیتانیوم ساخته شده و در عین قدرتمندی بسیار انعطاف پذیر نیز هستند. علاوه بر این ویژگی ها در انتخاب فایل درست، باید به دنبال راحتی استفاده از آن نیز باشید.
فایل های دستی به 4 دسته تقسیم بندی می شوند.
C فایل
فایل های نوع C برای نفوذپذیری اولیه به داخل ریشه کانال مناسب هستند. این فایل ها مقاومت بیش تری نسبت به فایل های معمولی در برابر چرخش دارند. همچنین می توان با آن ها دهانه کانال را به طور دقیق مسیریابی کرد.
barbed broach
از انواع فایل های دستی barbed broach ها هستند. این فایل ها برای خارج کردن بافت پالپ در هنگام عصب کشی و طی درمان ریشه کانال استفاده می شوند. سطح صاف و پر از دنده این فایل با بافت پالپ درگیر شده و آن را به راحتی خارج می کند.
H فایل
فایل های نوع H یا Hedstrom برای بزرگ کردن (باز کردن) مسیر درمان ریشه کانال مورد استفاده قرار می گیرند. از آن جایی که لبه های برش دهنده به سمت عقب هستند، ورود این نوع فایل ها را به داخل دهان بسیار آسان می کند چون هیچ برشی در هنگام ورود در کار نخواهد بود. برش در هنگام خروج اتفاق می افتد و جرم ها را از راس دندان (ریشه) خارج می کند.
K فایل
از این فایل ها که جزو قدیمی ترین فایل های دندانپزشکی هستند برای بزرگ کردن و بسط دادن ریشه کانال پس از ریمر یا دبریدمان (بریدن بافت مرده یا آسیب دیده) استفاده می شود. بعد از ریمر باید از فایلی با یک سایز کوچک تر از ریمر به کار خود ادامه دهید. به این صورت براده ها و تکه های باقی مانده دندان از دیواره کانال زدوده خواهند شد. این کار را در جهت عقربه های ساعت (تا زاویه 4/1 عقربه ها) انجام داده و سپس فایل را بیرون بکشید. K فایل ها خودشان به 2 دسته تقسیم می شوند:
- k-flex: این فایل ها دارای سطح مقطع بزرگ لوزی شکل، شیارهای رو به پایین، ناحیه برش باریک، بسیار مقاوم و انعطاف‌پذیر هستند و بیشتر برای جستجوی کانال ریشه، تمیز کردن و شکل دادن دیواره های کانال استفاده می شوند.
- flex-R: در این فایل ها زاویه نوک برش دهنده کاهش یافته و فایل به صورت متمرکز تری در داخل کانال ریشه قرار می گیرد.
تفاوت H فایل و K فایل دندانپزشکی چیست؟
گرچه فایل های K و H بسیار مشابه یکدیگر هستند اما تفاوت هایی نیز دارند. فایل های K مفتول پیچ خورده از جنس استیل و یا نیکل تیتانیوم هستند که این پیچ خوردن باعث مقاومت بالای آن ها در برابر شکسته شدن می شود اما H فایل ها مفتول برش خورده استیل و یا نیکل تیتانیوم بوده که باعث افزایش برندگی و سرعت آن شده است ولی احتمال شکسته شدن آن در حین کار نیز بیشتر است. H فایل ها بیش تر برای خارج کردن دبری ها، عفونت و یا گوتاپرکا از داخل کانال ریشه مورد استفاده قرار م ی گیرند. تفاوت بعدی این دو فایل دستی، سطح مقطع آن ها است. به طوری که فایل H از بالا به پایین برش خورده است و فایل K سطح مقطع مربعی شکل دارد.
منبع: مقاله Instrumentation (Techniques, File Systems, File Types, and Techniques) وب سایت Pocketdentistry
نکته: در نظر داشته باشید که استفاده از H فایل ها در قسمت پایینی کانال اصلا توصیه نمی شود زیرا احتمال پاره شدن فورامن در این حالت بسیار زیاد است.
فایل های روتاری یا چرخشی (Rotary)
پس از فایل های دستی نوبت به فایل های روتاری می رسد. این فایل های ساخته شده از جنس نیکل - تیتانیوم برای شکل دادن و آماده کردن ریشه کانال استفاده می شوند. این فایل به شکل استوانه ای بوده و نوک مخروطی شکل اصلاح شده ای که دارد، موجب می شود به جای حرکت رفت و برگشتی، حرکت چرخشی داشته باشد. فایل های روتاری نسبت به فایل های دستی قدرت و سرعت بیش تری دارند اما با وجود تمام این مزایا، هنوز هم توصیه می شود که در هنگام کار اول از فایل های دستی استفاده شود سپس کار را با فایل روتاری به پایان رساند. این فایل ها فرایند درمان ریشه را تسریع می کنند، به کانال ریشه آسیب دیده شکل می دهند، قسمت های پوسیده و آسیب دیده در عمق کانال دندان را ضدعفونی می کنند و قابلیت تطبیق و ترمیم مواد پرکننده داخل حفره های دندانی را دارند.
امروزه کاهش خطای درمان ریشه دندان را مدیون فایل روتاری هستیم. این فایل به دلیل جنس نیکل تیتانیومی که دارد انعطاف پذیری بالایی دارند. حرکت سری این فایل به صورت چرخشی است برخی مدل های آن توانایی سرعت چرخش 500 دور در دقیقه را نیز دارند. اندازه فایل های روتاری معمولا با توجه به نوع دندان و اندازه گسترش خرابی دندان مشخص می شود. معمولا این فایل ها بهتر است یک بارمصرف باشند؛ اما اگر برای دندان یک فرد، استفاده بیش از یک بار از سیستم فایل لازم شود، باید قبل از استفاده حتما خمیدگی به وجود آمده بر اثر استفاده قبلی، صاف شود. اگر بیش از حد لازم از این نوع فایل ها استفاده شود، امکان شکستگی فایل داخل دندان وجود دارد.
ویژگی های اصلی فایل روتاری
- استفاده از این فایل در کانال مرطوب دندانی برای جلوگیری از ترک یا شکاف در درمان ریشه دندان (حتما هنگام استفاده از فایل های روتاری، کانال دندان مرطوب باشد زیرا ممکن است خشک بودن محیط باعث شکسته شدن فایل شود).
- قابلیت ضدعفونی و تمیز کردن قسمت های پوسیده و آسیب دیده در عمق کانال دندان.
- سرعت بخشیدن به درمان ریشه دندان در کانال های کیست دار.
- سرعت بخشیدن و بالا بردن کیفیت در درمان ریشه دندان با کانال انحنادار و عمیق.
- تطبیق و ترمیم مواد پرکننده داخل حفره های دندانی.
- شکل دهی به کانال ریشه آسیب دیده.
انواع فایل روتاری
فایل های روتاری پروتیپر (Rotary protaper files)
این نوع فایل ها در حال حاضر محبوب ترین فایل در بین دندانپزشکان به حساب می آیند. این مدل از فایل ها خودشان به دو گروه F (Finishing) و S (Shaping) تقسیم می شوند. نوع S آنها برای شکل دهی کانال دندان مناسب بوده و نوع F آن ها معروف به فیشینگ، برای مراحل نهایی درمان کانال ریشه دندان استفاده دارد. فایل های روتاری پرو تیپر خود به 3 نسل نکست (Next)، یونیورسال (Universal) و گلد (Gold) تقسیم بندی می شوند که فایل های "نکست" در حاضر از پرکاربردترین های این دسته هستند
فایل روتاری یونیورسال (Universal)
طراحی منحصر به فرد چندگانه، شکل دهی سریع، آسان و کارآمد کانال ریشه، کارایی بالای برش، کاهش زمان درمان، کاهش درد بعد از درمان، انجام دقیق تر و ظریف تر کار نسبت به فایل های قدیمی، تنوع قطر و دسته، انعطاف پذیری و زاویه هلیکال (مارپیچ) متغیر و عدم پیچش ناگهانی فایل همگی از ویژگی های فایل پروتیپر یونیورسال هستند.
فایل روتاری گلد
این فایل ها شباهت انکارناپذیری با فایل های یونیورسال دارند. انعطاف پذیری بالاتر، مقاومت بیش از دوبرابر در مقایسه با نوع یونیورسال، دسته کوتاه که موجب تسلط بیشتر به نواحی دور از دسترس دندان می‌گردد و قابلیت پردازش اختصاصی که قرار گرفتن آن در هر نوع کانال دندانی را ممکن می‌سازد از ویژگی های فایل های گلد است.
فایل روتاری نکست
این فایل علاوه بر دارابودن ویژگی فایل های یونیورسال و گلد، دارای مشخصات منحصر به فردی مانند سطح مقطع مربعی شکل برای مقاومت بالاتر فایل، حرکت روتاری غیر قرینه که کارایی آن را در شکل‌دهی به کانال دندان ارتقا می‌بخشد و جنس آلیاژ نیکل -تیتانیوم است. این محصول در دو نوع یک بارمصرف و چند بارمصرف تولید می شود.
فایل های خودتنظیم (Self-adjusting files)
هدف از ساخت سیستم های فایل خود تنظیم غلبه بر عوارضی که به دلیل آناتومی پیچیده و تنظیمات کانال به وجود می آیند، است. این فایل ها در یک هندپیس چرخشی استفاده می شوند و از یک شبکه انعطاف پذیر و نازک نیکل - تیتانیوم با یک مرکز توخالی تشکیل شده اند که سطح مقطع آن با شکل کانال ریشه سازگار است. این فناوری برای تمام انواع کانال های ریشه دندان از جمله کانال های بیضی شکل می تواند به نحو موثری استفاده شود، به طوری که باعث ضدعفونی و تخلیه کامل بقایای پالپی گردد. به واسطه این تکنولوژی می توان یک لایه نازک و یکنواخت از دنتین را از همه سطوح داخلی کانال های ریشه دندان حذف و از برداشت بیش از اندازه دنتین جلوگیری کرد. از مزایای دیگر این سیستم، انعطاف پذیری بالا و تطابق لازم به دیواره های کانال است، این فایل ها کار را برای دندانپزشک به مراتب آسان تر کرده اند.
فایل های D
فایل های D مجموعه ای از فایل های روتاری انتخابی هستند که معمولاً در موارد درمان مجدد برای حذف کارآمد گوتا پرکا و مواد پرکننده در قسمت عاج دندان استفاده می شوند.
نکاتی که باید در مورد فایل ها بدانید
- پیش از استفاده از فایل ها وضعیت آن ها را بررسی کنید. فایل ها باید از نظر تغییر شکل، باز شدن پیچ ها، کوتاه تر شدن نوک فایل و ... بررسی شوند. می توانید این کار را به دستیارتان بسپارید.
- بعد از هربار خارج کردن فایل از کانال ریشه آن را به گاز تمیز کنید. ان کار باعث می شود تا قدرت برداشت دبری ها بیش تر شود و همچنین احتمال جدا شدن سر فایل در کانال را کاهش می دهد.
- برای هندپیس فایل های روتاری، موتورهایی که کنترل تورک و قابلیت چرخش معکوس خودکار دارند گزینه مناسب تری هستند. اما در صورت داشتن مهارت بالا در استفاده از ایرموتورها، مشکلی برایتان ایجاد نمی شود.
- ممکن است فایل در داخل کانال ریشه شکسته و گیر کند (حتی اگر نو باشد). در این شرایط اول سعی کنید بر خودتان مسلط باشید! ابتدا با یک عکس برداری از دندان، محل دقیق فایل شکسته شده را ارزیابی کنید. در صورتی که بتوانید با یک فایل کوچک از کنار وسیله جداشده عبور کنید و مسیر کانال دوباره باز شود، کمترین احتمال شکست درمان وجود دارد.
سوالات متداول در مورد فایل های دندانپزشکی
نحوه نگهداری صحیح از فایل ها
- تمام فایل ها باید پس از هر بار استفاده به طور کامل از نظر تغییر شکل، شکل نوک فایل یا کوتاه و بلند شدن پیچ بازبینی شوند. باید بدانیم که حتی فایل های نو نیز امکان شکستن در دستگاه را دارند.
- فایل ها باید بعد از هر بار استفاده با اتوکلاو در دمای 138-134 درجه سانتیگراد به مدت 20-10 دقیقه و بدون بسته بندی استریل شوند.
- از فایل های روتاری که سرعت بالاتری دارند کم تر استفاده کنید زیرا به دلیل سرعت بالا امکان خراب شدنشان بیش تر است.
- بعد از هر بار خارج کردن فایل از داخل کانال آن را با گاز مرطوب تمیز کنید.
- به هیچ عنوان فایل ها را در هیپوکلرید سدیم و محلول های ضدعفونی کننده به مدت طولانی نگهداری نکنید.
- از آب مقطر یا آب دیونیزه شده تازه استفاده کنید.
- بهتر است فایل های روتاری به صورت یکبار مصرف استفاده شود.
- توصیه می شود برای دور انداختن فایل ها از سیفتی باکس ها استفاده کنید.
نوک فعال یا غیرفعال؟
یکی از سوالات رایج دندانپزشکان در زمان انتخاب فایل ها این است که فایل ها را با نوک فعال یا غیرفعال انتخاب کنند. در نظر داشته باشید که انتخاب این موضوع کاملا بستگی به نوع درمان دارد ولی به طورکلی نوک غیرفعال ایمن تر است زیرا نوک فعال دارای سری برش تیزتری است. برای درک بهتر این موضوع به عکس زیر توجه کنید.
کلام آخر
درمان ریشه فرایندی است که اغلب توسط اندودنتیست (متحصص درمان ریشه) انجام می شود. در روت کانال ابزار و تجهیزات زیاد دیگری نیز به کار برده می شوند. تمامی این ابزار و تجهیزات هدف مشترکی دارند و آن بازگرداندن سلامت دندان است. در کشورهایی مانند انگلستان، اغلب از فایل ها به صورت یکبارمصرف استفاده می شود. اما این کار در کشور ما صرفه اقتصادی ندارد. بنابراین بهتر است با رعایت نکات گفته شده، سعی کنید تا عمر مفید فایل ها را افزایش دهید. حالا برای آن که با انواع تکنیک های درمان کانال ریشه بیش تر آشنا شوید، می توانید به مقاله "ابزار و تکنیک های روت کانال" سر بزنید.