آشنایی با 2 روش قالب گیری از دندان
قالبگیری دندان چیست؟
اگر تا به حال برای انجام کار ترمیمی یا جراحی نزد دندانپزشک رفته باشید پس حتما با قالب گیری (Dental impression) آشنا هستید. قالب گیری از دندان ها در موقعیت ها و شرایط زیادی مانند ساخت دندان مصنوعی، ترمیم، بلیچینگ، ارتودنسی یا ساخت کراون و بریج دندان مورد استفاده قرار می گیرد. به زبان ساده قالب گیری در واقع ساخت یک نسخه از داخل دهان با رعایت تمام جزئیات دندان و حالت کلی دهان است. وقتی از قالب گیری دندان و روش های انجام آن صحبت می شود، در اولین حالت تصویر یک قالب نعل اسبی پلاستیکی یا فلزی درون ذهن همه نقش می بندد که همان تری (Tray) قالب گیری است. سپس باید مقداری زیادی از مواد قالب گیری را داخل تری ریخته و سپس با استفاده از آن از دندان ها قالب می گیریم. در این مقاله سعی داریم تا قالب گیری از دندان و ابزار مورد استفاده در آن را به طور کامل شرح دهیم. با ما همراه باشید.
انواع روش های قالب گیری دندان
قالب گیری دندان به روش اپتیکال و دیجیتالی
برخی از مراکز دندانپزشکی، به کمک تجهیزات پیشرفته قادر به قالب گیری دندان می باشند. برای این کار از یک دوربین کوچک داخلی دهانی که به عصا شباهت دارد، استفاده می‌شود. از دندان های بیمار تصویری به دست می‌آید که به کمک نرم افزار مخصوص به شکل دیجیتالی آنالیز شده و بر اساس آن قالب مورد نظر ساخته می‌شود. این قالب‌ها به دو روش ساخته می‌شوند.
یکی از این روش ها به این شکل است که دندانپزشک قالب به دست آمده را به کمک فرمت الکترونیکی و تصاویر دیجیتالی به لابراتوار می‌فرستد. لابراتوار بر این اساس قالب را تهیه می کند. روش دیگر استفاده از تصاویر دیجیتالی ویدیوئی می باشد که به کمک اسکن دیجیتال و یا لیزر تهیه می شوند. اسکن لیزری با استفاده از نور متمرکزی که دقت بسیار بالایی دارد، تمام جزئیات دهان و دندان را اسکن می کند و به همین جهت دیگر نیازی به استفاده از مواد ناخوشایند در دهان بیمار نیست. قبل از اسکن، دندان ها با نوعی پودر مخصوص پوشانده می شوند. توجه داشته باشید که این نوع اسکنر کاملا دقیق و بی خطر است.
از جمله مزایای قالب گیری دیجیتال می توان به بهبود کیفیت تصویر و قالبگیری و قرارگیری بهتر ترمیم دندان در محل مورد نظر، کاهش زمان مورد نیاز برای قالبگیری، عدم نیاز به استفاده از مواد قالبگیری ، رضایت بیشتر بیمار و تیم دندانپزشکی از روند درمان، کاهش میزان خطای تصویربرداری و قالبگیری و حذف خطاهای مربوط به ترمیم دندان، رضایت بیمار از فن‌آوری جدید؛ به این ترتیب بیمار بیشتر در جریان روند درمان قرار می‌گیرد اشاره کرد. علاوه بر این، اسکن دندانها و همچنین نحوه قرارگیری دندان‌های فک بالا و پایین بر روی یکدیگر در سه تا پنج دقیقه انجام می شود و به صورت الکترونیکی و نامحدود قالب ذخیره است. در نتیجه کارایی ثبت اطلاعات افزایش پیدا کرده و نیاز به ذخیره پرونده کاغذی کاهش پیدا می‌کند.
قالب گیری دندان به روش سنتی
در این روش، دندانپزشک با کمک خمیرهای مخصوصی قالب کپی از دندان ها تهیه می‌کند. ابتدا دندان ها شسته شده و بعد کاملا خشک می‌شوند. در ادامه دندانپزشک نخ زیر لثه‌ای با قطر کوچک را دور دندان ها قرار داده تا ساختار و بافت دندان ها را نگه دارد. پس از اینکه نخ زیر لثه ای برداشته شد، معمولا مدتی زمان می‌برد تا بافت‌های لثه‌ای به عقب برگردند. بعد از آن دندانپزشک مقداری از مواد قالب گیری را روی دندان قرار داده و یک تری را روی دندانها قرار می‌دهد و اجازه می‌دهد تا چند دقیقه این مواد روی دندان بمانند. زمانی که مواد قالب گیری به شکل یک واحد پیوسته در آمد، دندانپزشک آن را از دندان خارج می‌کند که در این هنگام قالبی کپی از دندان ها به وجود آمده است. در ادامه این قالب کپی به لابراتوار دندانپزشکی ارسال می‌شود تا قالب اصلی مورد نظر ساخته شود.
انواع قالب گیری به روش سنتی
ابتدا باید بدانیم که قالب گیری به روش سنتی به 3 دسته تقسیم می شود.
قالب گیری اولیه
قالبگیری اولیه برای موارد زیر استفاده می شود:
ساخت مدل تشخیصی
ساخت تری های اختصاصی
ساخت روکش موقت
درمان ارتودونسی
تشخیص مدل درمان و سابقه درمان
قالب گیری نهایی
جزئیات دقیق ساختار بافت و دندان را برای ایجاد ترمیم صحیح در اختیار تکنسین لابراتوار قرار می دهد.
ثبت بایت
این نوع قالب گیری برای ثبت بایت دندانی یا رابطه اکلوزالی دندان های ماگزیلاری و فک پایین را در هنگام بستن دندان ها استفاده می شود. برای مطالعه کامل و جامع در مورد مال اکلوژن یا بایت دندانی به مقاله "مال اکلوژن چیست و روش های درمان آن کدامند؟" سر بزنید.
ابزار و وسایل مورد استفاده در قالب گیری سنتی
تری قالب گیری (Impression Tray)
به طور معمول تری های قالب گیری یا از جنس فلز هستند یا پلاستیک. این ابزار به عنوان نگه دارنده مواد قالب گیری بر روی دندان ها شناخته شده و وظیفه آن ها حصول اطمینان از منحرف نشدن و موج برنداشتن مواد قالب گیری است. این ابزار یا توسط کارخانه های سازنده در سایزها و ابعاد مختلف تولید می شوند و یا برای هر بیمار و مناسب دندان های او با دستور پزشک آماده می شوند.
منبع: مقاله How a Dental Impression Is Made وب سایت verywellhealth در تاریخ 2 دسامبر 2021
بنابراین تری ها را می توان از این 2 نظر دسته بندی کرد:
انواع تری قالب گیری از نظر شکل ظاهری
Quadrant tray: پوشش نیمی از قوس فک
Section tray: پوشش دندان های قدامی
Full arch tray: پوشش قوس کامل فک
انواع تری قالب گیری از نظر عملکرد
تری فلزی که برای قالب گیری اولیه استفاده می شود.
تری فلزی صاف که برای قالب گیری با هیدروکلوئید برگشت پذیر استفاده می شود.
تری دارای حفره که هم برای قالب گیری اولیه و نهایی استفاده می شود.
تری Gauze که برای ثبت بایت استفاده می شود.
تری Triple که برای قالب گیری نهایی و ثبت بایت همزمان استفاده می شود.
تری وکیوم اختصاصی که برای سفید کردن دندان ها و روکش موقت استفاده می شود.
منبع: مقاله Different types of impression tray وب سایت magazine.zhermack در تاریخ 18 نوامبر 2021
برای آشنایی بیش تر با هر یک از آن ها به عکس زیر توجه کنید.
نخ زیر لثه (retraction cord)
نخ زیر لثه برای عقب راندن لثه در کارهای مختلف دندانپزشکی استفاده می شود. از نخ زیر لثه در قالب گیری، ترمیم تاج و بریج دندانی استفاده می شود. این نخ به آرامی زیر دندان بیمار قرار گرفته و لثه را به سمت پایین فشار می دهد. در هنگام قالب گیری استفاده از این وسیله به منظور حصول اطمینان دندانپزشک از گرفته شدن قالب از تمام سطح دندان است. علاوه بر این با پایین رفتن خط لثه دید بازتر و واضح تری در اختیار دندانپزشک قرار خواهد گرفت. این نخ ها با ابزاری به نام قلم نخ زیرلثه (Cord Packer) در سر جای خود قرار داده می شوند. انواع نخ های لثه موجود و پرکاربرد در ایران عبارتند از:
اکثر دندانپزشکان استفاده از نوع Braided را راحت تر از Knitted می دانند. البته که نخ زیرلثه نوع خوب و بد ندارد و همه چیز به دانش دندانپزشک بر می گردد.
منبع: مقاله The Purpose and Uses of a Gingival Retraction Cord وب سایت verywellhealth در تاریخ 22 مارچ 2021
ماده قالب گیری دندان (Impression Material)
مواد قالب گیری همان ماده خمیری شکلی هستند که داخل تری قالب گیری ریخته شده و ساختار دندان را در خود ثبت می کنند. این مواد از متریال جنس های مختلفی ساخته و عرضه می شود که پیش از هر توضیحی از شما می خواهیم که به نمودار زیر دقت کنید.
مواد قالب گیری به دو دسته اصلی الاستیک (Elastic) و غیرالاستیک (Non-elastic) تقسیم می شوند.
مواد قالب گیری الاستیک: این دسته از مواد قالب گیری شامل هیدروکلوئید برگشت پذیر مانند آگار، هیدروکلوئید برگشت ناپذیر مانند آلژینات و مواد الاستومریک می باشند. آگار به علت قوام کم و درجه بالای برگشت به حالت اولیه پس از تغییر شکل در اطراف اندر کات ها، یکی از دقیق ترین مواد قالب گیری برای ثبت جزئیات ظریف محسوب می شود. مواد قالب گیری الاستومری با ماهیت الاستیک و خاصیت سفت شوندگی خود. معمولا به صورت یک بیس و یک کاتالیزور عرضه می شوند. تزریق این مواد می تواند به دو صورت خمیری یا کارتریج (پوتی) انجام شود.
مواد قالب گیری غیرالاستیک: مواد قالب گیری غیر الاستیک به علت تغییر شکل ارتجاعی (Elastic Deformation) ناچیز در برابر فشارهای خمشی و کششی از اندر کات (بخشی از دندان است که مرز بین آخرین قسمت دندان و لثه است) به سختی خارج می شوند، بنابراین وقتی فشاری بیش از استحکام کششی، برشی یا فشاری ماده باشد، ماده قالب گیری خواهد شکست. همین مورد باعث شده تا کاربرد آن ها به عنوان ماده قالب گیری بسیار محدود باشد. کامپاندها که زیر دسته این مجموعه هستند را می توان استثنا در نظر گرفت زیرا از آن ها نیز به عنوان ماده بوردرمولد* (Border Mold) استفاده می شود.
*برای ساخت پروتزهای دندانی، بعد از قالب گیری با مواد قالب گیری و ساخت تری اختصاصی، نوبت به مرحله بوردر مولد می رسد. بوردر مولد در دندانپزشکی برای فرم دادن لبه های تری جهت تعیین ضخامت و ارتفاع لبه های پروتز کامل و ایجاد بوردر سیل انجام می گیرد.
منبع: مقاله Dental impression materials وب سایت pocketdentistry در تاریخ ا ژانویه 2015
حال که قالب گیری از دندان به پایان رسید نوبت به ساخت کست گچی (Cast) می رسد. در این مرحله دندانپزشک قالب تهیه شده از فک بالا، فک پایین و بایت دندانی را به لابراتوار فرستاده تا کست یا قالب ساخته شود.
مراحل ساخت کست گچی
ابتدا تمام قالب گیری های گرفته شده از دندان را با هوا به طور کامل خشک می کنیم.
سپس یک نوع پلاستر خاص با نام Gypsum که از ترکیب پودر قالب گیری و آب به دست آمده داخل قالب ریخته می شود.
در این مرحله باید تا زمانی که این خمیر تمام قالب را پوشش دهد صبر کنیم.
بعد از پوشش کامل قالب و خشک شدن آن، تری را به راحتی از آن جدا می کنیم. حالا ساخته گچی ما آماده است.
چرا از کست گچی استفاده می کنیم و انواع آن کدامند؟
از کست های گچی برای تولید قالب و مدل دندان ، تولید کرون دندان، قالب گیری قالب های آلژینات و تولید سیلندرهای مورد استفاده در پروتزهای ثابت و روکش دندان می توان استفاده کرد. نوعی از قالب های گچی با نام سنگ دندانپزشکی یا Dental Stone وجود دارند که جنسی محکم تر از کست های معمولی دارند. از این مدل در صورتی استفاده می شود که نیاز باشد از خود کست یا قالب استفاده شود یا مدت زمان استفاده از آن مد نظر باشد. بنابراین از Dental Stone ها استفاده می شود که مقاومت و ماندگاری بیش تری دارند. ساختار کست های معمولی و Dental Stone ها بسیار شبیه به هم است و تنها چیزی که باعث تفاوت این دو می شود نسبت آب به پودر است. نسبت آب به پودر تاثیر قابل توجهی بر زمان تنظیم و مقاومت هر محصول گچ دارد. تاثیر میزان ترکیب آب و پودر باعث شده است تا بتوان کست ها را به 3 دسته تقسیم کرد:
مدل گچی: ترکیب 45 تا 50 میلی لیتر آب با 100 گرم از پودر
Dental stone: ترکیب 30 تا 32 میلی لیتر آب با 100 گرم پودر
High strength stone: ترکیب 19 تا 24 میلی لیتر آب با 100 گرم پودر
منبع: مقاله How is the dental cast constructed وب سایت infodentis در تاریخ نوامبر 2020
هر یک از انواع کست ها را می توان از نظر زمان تنظیم یا Setting Time بررسی کرد که این زمان به فاکتورهای متعددی بستگی دارد. به جدول زیر دقت کنید:
مشکلات احتمالی در هنگام قالب گیری دندان
طعم بد آلژینات: آلژینات موجود در قالب گیری به دلیل طعم بد آن ممکن است بیمار کمی اذیت کند و هنگام قالب گیری از فک دندان ممکن است احساس کند که مواد وارد گلویش شده است، که این اتفاق نمی افتد از آن جایی که برای انجام دادن قالب گیری دندان صحیح باید تری تا انتهای دهان قرار بگیرد بنابراین بیمار احساس می کند که مواد وارد گلویش شده است.
حالت تهوع بیمار: همچنین به دلیل قرارگرفتن تری در انتهای گلو، بیشتر افراد ممکن است احساس تهوع کنند. برای کنترل حالت تهوع بیمار سعی کنید حواس او را پرت کنید. از او بخواهید که از بینی نفس بکشد و اگر حال او بهتر نشد تری را از دهان او خارج کنید. البته این نکته را در نظر داشته باشید که خارج شدن زود هنگام تری از دهان بیمار به معنی بلااستفاده بودن آن است.
قالب گیری دندان چقدر طول می کشد؟
قالب گیری دندان بسیار زود انجام می شود و معمولاً این کار بیشتر از یک دقیقه زمان نمی برد و تقریبا بعد از یک الی دو هفته از آخرین قالب گیری کار نهایی آماده می شود و تحویل دندانپزشک داده می شود تا پروتز در دهان بیمار قرار بگیرد.
کلام آخر
اغلب دندانپزشکان برای انجام اعمال ترمیمی ساخت دندان مصنوعی، ترمیم، بلیچینگ، ارتودنسی یا ساخت کراون و بریج دندان باید از دندان قالب گیری شود. این کار به دو روش سنتی و دیجیتالی یا اپتیکالی انجام می شود. در این مقاله در مورد هردوی این روش صحبت کردیم و آن دو را باهم مقایسه کردیم. شما همواره برای اطمینان از تطابق روکش دندان، بریج و دیگر روش های جایگزینی دندان با وضعیت دندان ها و فک، باید از دندان بیمار به هرکدام از این دو روش که در اختیار دارید قالب گیری کنید. قالب گیری دندان باعث ایجاد مدل دقیقی از دهان و دندان بیمار می شود و دندان ساخته شده دقیقا مشابه مدل طبیعی آن ساخته خواهد شد. قالب گیری صحیح باعث می شود که دندان ساخته شده بافت نرم و حساس دهان در داخل گونه و لثه آزار ندیده و موجب فرسایش سایر دندان ها نشود.ممنون که با ما همراه بودید. برای مطالعه مقالات بیش تر حتما به آکادمی یونیت سر بزنید.