مال اکلوژن چیست و روش های درمان آن کدامند؟

دندان یا در زبان سانسکریت، Denta یکی از بی نظیرترین اعضای بدن انسان و یکی از محکم ترین ساختار های موجود در طبیعت است. دندان ها نقش بسیار پر رنگی در صحبت کردن، تلفظ کلمات و بلع و هضم غذا دارند. طبیعتا سالم نبودن آن ها می تواند مشکلات جدی و گاهی جبران ناپذیری را برای انسان به وجود بیاورد. دندان ها از زمان پیدایش بشر تا به امروز تغییرات بسیار زیادی داشته اند. اما چرا؟

اگر در نسل های گذشته به انسان ها گفته می شد که بدن انسان های نسل های بعد به علت تغییر سبک زندگی و مواد غذایی مصرفی دست خوش تغییرات زیادی خواهد شد، طبیعتا برایشان باور پذیر نبود. اما حقیقت این است که بسیاری از مشکلات و ناسازگاری هایی که امروزه انسان ها با آن دست و پنجه نرم می کنند نتیجه همین تغییرات هستند. استخوان فک و دندان ها از جمله عضوهایی هستند که بیش ترین تغییرات را متحمل شده اند. به عنوان مثال، جا به جایی استخوان فک و هم تراز نبودن آن ها از بزرگ ترین مشکلاتی است که عامل وراثت و ژنتیک در آن دخیل است.

به این عدم هم ترازی مشکل بایت (Bite) گفته می شود و شاید شما بهتر از هرکسی بدانید که نام تخصصی آن مال اکلوژن (Malocclusion) است. زمانی که دندان ها در موقعیتی به غیر از حالت طبیعی قرار داشته باشند، نمی‌توانند عملکرد و نقش خود را به درستی انجام دهند. بنابراین لازم است که برای محافظت از سلامت کلی دهان و دندان، در مورد این مسئله و نحوه درمان آن اطلاعات بیشتری کسب کنید.

منبع: مقاله Malocclusion of the Teeth وب سایت Healthline 18 در تاریخ 18 فوریه 2021

اکلوژن (Occlusion) به چه معناست؟

اکلوژن یا (Occlusion) اصطلاحی است که به تراز دندان ها با هم در یک وضعیت طبیعی اشاره دارد. در حالت ایده آل، دندان ها باید به راحتی و بدون هیچ فشار، انحراف، فاصله و یا چرخشی در کنار هم قرار گرفته باشند. علاوه بر این، باید دندان‌ های فک بالا و جلویی در حالت طبیعی کمی از دندان های فک پایینی جلوتر باشند و مقداری روی دندان های فک پایینی را بپوشانند. زمانی که دهان خود را می‌بندید، دندان های هر دو فک باید بدون هیچ مشکل و یا فشاری روی هم قرار بگیرند. به هر وضعیتی غیر از این، مال‌اکلوژن گفته می‌شود.

مال اکلوژن (Malocclusion) چیست؟

مال اکلوژن یا به طور ساده تر بایت دندانی زمانی رخ می دهد که دندان ها از حالت طبیعی خارج شده و فک بالا و پایین به درستی روی هم قرار نگیرند. به طور نرمال فک بالا و پایین هم سطح یکدیگر بوده و فک بالایی مقدار کمی جلوتر قرار می گیرد. اگر فک از این حالت خارج شود می گوییم بیمار دچار مشکلات بایت دندانی شده است. جالب است بدانید که تعداد بسیار کمی از آدم ها فک کاملا نرمالی دارند و اکثریت دچار مشکلات بایت در درجات مختلف هستند. اما تمام بایت ها نیاز به درمان ندارند و تنها از نظر زیبایی (خصوصا از زاویه نیم رخ) ممکن است برای بیمار ناخوشایند باشند. 

مال اکلوژن ها انواع مختلفی دارند که در این بخش به توضیح هر یک خواهیم پرداخت.

مال اکلوژن ها را اولین بار فردی به نام ادوار انگل (Edward Angle) در اوایل سال 1900 میلادی با استفاده از ارتباط بین دندان‌ های آسیاب بزرگ اول دو قوس دندانی طبقه بندی کرد. او معتقد بود که دندان های مولر اول با ثبات ترین و قابل استنادترین دندان ها هستند و آن ها را برای اندازه گیری و نام گذاری مال اکلوژن ها معیار مناسبی می دانست. بر اساس طبقه بندی انگل، اکلوژن ها به سه دسته کلی تقسیم شدند:

منبع: صفحه 411 کتاب ?The 100 year dilemma: What is a normal occlusion and how is malocclusion classified نوشته Morton I. Katz ، Jeanne C. Sinkford و Charles F Sanders, Jr 

• اکلوژن نرمال (Normal Occlusion): کاسپ (Cusp) یا برجستگی های سطح دندان های آسیاب دندان مولر اول بالایی بر شیار دندان مولر اول پایینی قرار میگیرد. 

(برای آشنایی با انواع دندان ها و محل قرارگیری آن ها می توانید به مقاله "آشنایی با آناتومی دندان: انواع، تعداد و مشکلات شایع" مراجعه کنید.)

• مال اکلوژن کلاس ۱: از نظر قرارگیری دندان ها مانند اکلوژن نرمال است با این تفاوت که دندان ها دچار کمبود فضا و بهم فشردگی، چرخش و نامنظمی های دیگری هستند. این مال اکلوژن شایع ترین نوع آن است که بیش تر در بین سنین 6 تا 17 سالگی رخ می دهد. Crowding یا ازدحام دندانی در این دسته از مال اکلوژن ها قرار گرفته اند.

• مال اکلوژن کلاس 2: کاسپ دندان مولر اول بالایی بر جلوی دندان مولر اول پایینی منطبق است. به عبارت ساده تر، فک بالا یا دندانی از فک بالا بر روی فک پایین قرار می گیرد. مال اکلوژن کلاس ۲ خود به دو دسته تقسیم می شود:

  دسته اول کلاس 2: دندان های جلویی بالایی به سمت جلو کج شده اند و جلوزدگی قابل توجهی دارند. این دسته از مال اکلوژن ها با نام اورجت (Overjet) نیز شناخته می شوند. 

  دسته دوم کلاس 2: دندان های جلویی بالایی به سمت داخل شیب دارند. این دسته را به صورت عامیانه دیپ بایت (Deep bite) نیز می گوییم.

• مال اکلوژن کلاس ۳: کاسپ دندان مولر اول بالایی بر عقب شیار دندان مولر اول پایینی منطبق است. در واقع در این کلاس، فک پایین یا دندانی از فک پایین بر روی دندان فک بالایی قرار می گیرد و روی تمام یا بخشی از آن را می پوشاند. آندربایت (Underbite) از این کلاس مال اکلوژن است.

تا این جا با طبقه بندی مال اکلوژن ها آشنا شدیم. در این سه طبقه 9 نوع مشکلات بایت دندانی قرار می گیرند که در این قسمت به بررسی تک تک آن ها خواهیم پرداخت. 

انواع مال اکلوژن و روش درمان آن

ازدحام دندانی (Overcrowding): یکی از شایع ترین نوع مال اکلوژن ها ازدحام دندانی است. این حالت در شرایطی رخ می دهد فضای کافی برای رشد دندان ها به دلیل فاصله زیاد بین بقیه آن ها یا طبیعی نبودن شکل آن ها وجود نداشته باشد. این نوع از بایت ها در دسته مال اکلوژن کلاس 1 قرار گرفته و بیش تر دندان های جلویی را تحت تاثیر قرار می دهند. علل به وجود آمدن این مال اکلوژن معمولا بالا رفتن سن است اما عواملی مانند ژنتیک و رشد نامناسب فک و از دست دادن دندان نیز بی تاثیر نیستند. این بایت را می توان از راه های زیر اصلاح کرد:

• استفاده از براکت ها، الاینرها و ریتینرها (برای بزرگسالان و کودکان)

• کامپوزیت های ونیر (Veneer Composite)

• ارتودنسی فانکشنال یا ارتوپدی فک و دندان (Dentofacial Orthopedics) 

دیاستما (Diastema): وقتی دو دندان کنار هم (معمولا دندان های قدامی) با یک دیگر فاصله دارند می گوییم بیمار مشکل دیاستما دارد. دیاستما دندان های وسط (Middle diastema) که به معنی فاصله در بین 2 دندان جلویی است، رایج ترین نوع دیاستما است. این دسته از بایت ها که با نام Spacing نیز شناخته می شوند یا درمانی ندارند یا برای اصلاح آن ها از روش های زیر استفاده می شود:

• باندینگ ها و کامپوزیت ونیر (Bonding/ veneer composite)

• براکت ها، الاینرها و ریتینرها (در موارد خفیف تر)

دندان نهفته (Impacted Tooth): گاهی دندان نمی تواند به صورت طبیعی از لثه خارج شود و در داخل آن باقی مانده و به سایر دندان ها فشار وارد می کند. در این حالت باید این دندان نهان با عمل جراحی از لثه خارج شود. از شایع ترین انواع دندان نهفته، دندان عقل است. دندان های نیش بالا نیز مانند دندان عقل احتمال نهفته شدن را دارند اما به دلیل کاربرد بسیار مهم آن ها، اولویت با حفظ و اصلاح آن ها است. این نوع مال اکلوژن از دو طریق قابل اصلاح است.

• استفاده از براکت ها و بریس های ارتودنسی

• جراحی و خارج کردن دندان نهفته

دندان غایب (Missing Tooth): از دست دادن تمام دندان ها یا اندودنتیا (Total Anodontia) یا تنها یک دندان هیپودونتیا (Hypodontia) نوعی از مال اکلوژن ها است که نتیجه ی رشد نادرست دندان یا عارضه جدی تر دندانی است. گاهی قوس دندانی بزرگ به همراه دندان های کوچک منجر به بروز فاصله بین دندان ها می شود. دربرخی بیماران نیز به علت فقدان یک یا دو دندان ممکن است بین دندان ها فاصله وجود داشته باشد. ممکن است این غیبت دندان به صورت بدو تولد باشد و یا ممکن است بیمار دندان خود را در اثر حادثه از دست داده باشد. در این موارد دو راه درمانی براساس شرایط بیمار وجود دارد. 

• ارتودنسی (Space Closure) که با استفاده از آن می توان فضای دندان های قدامی را با به جلو آوردن دندان های عقب بست.

• ایمپلنت دندان (برای آشنایی با انواع اینسترومنت مورد استفاده در ایمپلنت دندانی و نحوه انجام آن می توانید به مقاله "آشنایی با اینسترومنت دندانپزشکی" مراجعه کنید.)

اوپن بایت (Openbite): همان طور که گفتیم در حالت نرمال باید دندان های فک بالا و پایین بر روی یک دیگر قرار بگیرند. در اوپن بایت دندان های جلویی (قدامی) بر روی یک دیگر قرار نگرفته و فاصله دارند. این حالت می تواند برای دندان های خلفی نیز اتفاق بیافتد. اوپن بایت کمیاب ترین نوع مال اکلوژن ها است.

در اصلاح این دسته، از روش های زیر استفاده می شود:

• استفاده از هدگیر های پول (High Pull Headgear) برای کودکان

• چانه بند عمودی (Vertical Chin Cup) برای کودکان

• استفاده از رولر (Roller)

• بایت بلاک ها (Block Bites)

• جراحی فک که معمولا برای افرادی که رشد فک آن ها کامل شده باشد صورت می گیرد.

اورجت (Overjet): یکی دیگر از انواع بایت های دندانی که در کلاس 2 مال اکلوژن قرار می گیرد، اورجت است. در این حالت دندان های جلویی فک بالا به صورت افقی رشد کرده و طبیعتا چالش های زیادی در صحبت کردن و بلع غذا به همراه دارد. برای اصلاح این نوع بایت از روش های زیر استفاده می شود:

• استفاده از براکت ها، الاینرها و ریتینرها برای کودکان و بزرگسالان

• استفاده از هدگیر سرویکال (Cervical Headgear)

اوربایت (Overbite): در حالت عادی دندان های جلویی فک بالا تا حدی دندان های پایینی را پوشش می دهند اما زمانی که این مقدار بیش از حد عادی شود به آن اوربایت می گوییم. مال اکلوژن نوع اوربایت باید در سریع ترین حالت ممکن درمان شود زیرا می تواند به بیماری لثه، مشکلات فک یا پوسیدگی دندانی منجر شود. روش های درمان اوربایت عبارتند از:

• کشیدن دندان (این روش فقط برای کودکان توصیه می شود.)

• استفاده از بریس ارتودنسی و ریتینرها (ارتودنسی برای بزرگسالان و کودکان روش مناسبی است.)

• جراحی فک (در صورت تکامل فک و رشد تمامی دندان ها)

• استفاده از هدگیر (Head Gear) برای کودکان

آندربایت (Underbite): زمانی که دندان قدامی فک پایین از دندان قدامی فک بالا جلوتر می آید به آن آندربایت یا کراس بایت دندان قدامی (Anterior Crossbite) می گوییم. آندربایت معمولا بر اثر کراس بایت یا عوامل ژنتیکی ایجاد می شود. روش های رایج درمان آندربایت دندانی شامل موارد زیر هستند:

• استفاده از براکت ارتودنسی و ریتینرها

• کشیدن دندان (برای کودکان)

• جراحی فک

• استفاده از اکسپندر استخوان (Bone Expander) در فک بالا (برای کودکان و بزرگسالانی که استخوان فک آن ها به طور کامل رشد کرده است.)

• استفاده از هدگیر معکوس یا فیس ماسک (Reverse Pull/Face Mask) برای کودکان

کراس بایت (Crossbite): این حالت از مال اکلوژن در دو طرف فک ممکن است اتفاق بیفتد. در کراس بایت دندان های قدامی فک بالا به عبارتی در داخل دندان های فک پایین قرار می گیرند. این مال اکلوژن کلاس دو در واقع حالتی است که دندان های مولر فک بالا در زمان بسته بودن دهان، خارج از فک و متمایل به خارج از آن قرار بگیرند. عواملی مانند مکیدن انگشت شست در کودکی، تنفس از دهان، ژنتیک یا رشد دیر هنگام دندان ها می توانند باعث ایجاد کراس بایت شوند. گاهی کراس بایت و آندربایت بسیار به هم شبیه هستند. می توان گفت که اکثر افرادی که به آندربایت دچارند، کراس بایت نیز دارند. روش های درمان کراس بایت مانند همان روش هایی است که در درمان آندربایت به کار گرفته می شوند.

درمان مال اکلوژن اگر از کودکی و نوجوانی آغاز شود وقت و هزینه کمتری نیاز دارد. زیرا در این دوره استخوان فک ها هنوز نرم و انعطاف پذیر هستند و به خوبی می توان آن ها را بدون جراحی و با استفاده از ارتودنسی درمان کرد. اما اگر درمان مال اکلوژن در بزرگسالی انجام شود جدا از آن که زمان زیادی لازم خواهد داشت، می تواند موفقیت آمیز نیز نباشد. البته در نظر داشته باشید که اگر مال اکلوژن شدید نباشد در بزرگسالی نیز با ارتودنسی قابل درمان است. اما اگر مال اکلوژن شدید و از نوع کلاس 2 و یا 3 باشد در بسیاری از مواقع درمان فقط با استفاده از جراحی موفقیت آمیز است. اما با تمام این اوصاف ارتودنسی به عنوان بهترین و تاثیرگذار ترین روش درمان مال اکلوژن ها شناخته می شود.

منبع: مقاله ?What Is Malocclusion & What Causes It وب سایت newmouth در تاریخ 13 جولای 2022

ارتودنسی چگونه مال اکلوژن ها را درمان می کند؟

در درمان کلاس های مختلف و انواع مال اکلوژن ها با ارتودنسی روش ها و ابزار مختلفی استفاده می شوند که در این بخش به معرفی آن ها خواهیم پرداخت.

براکت ها (Brackets): یکی از محبوب ترین روش های درمان مال اکلوژن ها، استفاده از براکت های ارتودنسی است. این ابزار در درمان بسیاری از بایت های دندانی نقش مهمی ایفا می کنند و اکثر مال اکلوژن ها با استفاده از آن ها قابل اصلاح هستند. از براکت ها در درمان اوپن بایت، اورجت، فاصله بین دندانی، ازدحام دندان، اوربایت و کراس بایت های خفیف استفاده می شود. در نصب براکت ها بر روی دندان ها از ابزار دیگری به نام آرچ وایر، لیگاچور و الاستیک نیز استفاده می شود.

آرچ وایرها (Arch Wires): به براکت ارتودنسی وصل می شوند و فشار آن را مستقیما بر روی دندان وارد می کنند تا دندان به سمت محل مورد نظر حرکت کند.

لیگاچور (Ligature): لیگاچورها حلقه های کشی کوچکی هستند که دور نگین های براکت قرار می گیرند تا سیم ارتودنسی را متصل به نگین براکت که به سطح جلوی دندان چسبیده است، نگه دارند و به این ترتیب سیم ارتودنسی بتواند دندان را به جهت مورد نظر بکشاند.

الاستیک (Elastic): نوع دیگر حلقه کشی مورد استفاده در براکت دندان ها، الاستیک است که حلقه کشی بزرگی است که معمولا به دو یا چند دندان فک مقابل هم، وصل می شود تا موقعیت فک ها و دندان های دو فک را نسبت به هم اصلاح نماید.

رولرها (Rollers): همان طور که پیش تر گفته شد، یکی از عوامل به وجود آمدن مال اکلوژن عادات بد کودکی مانند مکیدن انگشت شست است. رولرها در سقف دهان جایگذاری می شوند تا مانع مکیدن شست در کودکان شده و این عادت را از سرشان بیرون کنند. از رولرها اغلب در درمان مال اکلوژن اوپن بایت استفاده می شود.

چانه بند عمودی (Vertical Chin cup): رشد نامناسب رو به عقب فک پایین که منجر به عقب رفتن چانه می‌شود باعث ایجاد مشکلت زیادی در فرد خواهد شد. برای ممانعت از رشد زیادی فک پایین، نیرویی خارج دهانی توسط متخصص ارتودنسی از طریق چانه بند ارتودنسی یا چین آپ به چانه وارد می‌ شود.  

هدگیر (Headgear): از هدگیر برای اصلاح آندبایت، اوربایت،کراس بایت و اورجت دندانی استفاده می شود. هدگیر ارتودنسی که گاهی اوقات با نام هدگیر بریس ها نیز شناخته می شود به منظور تصحیح مشکلات مال اکلوژن شدید برای بیمار توصیه می شود. برخی اوقات هدگیرها در درمان ازدحام دندانی (Crowding) نیز کاربرد دارند. 

هدگیر معکوس (Reverse Headgear): هدگیر معکوس یک وسیله ارتودنسی خارج دهاني است که برای اصلاح آندربایت استفاده می‌شود. این وسیله متحرك بوده و شامل هدکپ، قاب صورت و اتصالات شامل کش (الاستیک) است. فيس ماسك با کمک كش هايي كه ارتودنتيست به شما مي دهد (الاستیک) به يك پلاك داخل دهاني كه حداقل به دو دندان آسیاب بزرگ متصل می‌شود، اتصال دارد. بسته به تشخيص ارتودنتيست بخش داخل دهاني ممكن است به شكل يك پلاك متحرك يا يك وسيله سيمي ثابت باشد. در ابتدا خوابیدن با هدگیر معکوس ممکن است کمی سخت باشد تا زمانی که بیمار بتواند به آن عادت کند. در صورتی ‌که پلاكي که هدگیر به آن متصل شده است شل شود، باید به کلینیک مراجعه شود.

منبع: مقاله ?What Is Orthodontics in Dentistry وبسایت newmouth نوشته Alyssa Hill در تاریخ 19 آپریل 2022

هدگیر سرویکال پول (Cervical Pull Headgear): این نوع از هدگیر در درمان اورجت و اوربایت کاربرد داشته و تسمه های آن به گونه ای طراحی شده اند که در پشت مهره های گردن قرار گرفته و به براکت ها متصل می شوند.

هدگیر های پول (High Pull Headgear): این نوع از هدگیرها برای درمان و اصلاح مال اکلوژن اورجت کاربرد دارند. تفاوت آن ها با سایر هدگیرها در محل قرار گیری هولدر یا تسمه آن است که بر روی سر بیمار قرار می گیرد. از این هدگرها می توان بین 12 تا 14 ساعت در روز استفاده کرد و عملکرد آن به گونه ای است که رشد فک بالا را کنترل کند.

الاینرها (Aligners): ارتودنسی نامرئی یا الاینر سیستمی برای حرکت دادن دندان ها استفاده می شود که بر خلاف براکت معمولی جلب توجه نمی کند و دیگران به سختی متوجه آن می شوند. ارتودنسی نامرئی شامل چند روش ارتودنسی است که محبوب ترین و معروف ترین آن ها الاینر شفاف یا اینویزیلاین می باشد.

کریب زبان (Tongue Crib): توربوبایت یا بایت بلاک (Turbo bite/Bite block):  هر انسان به طور معمول در روز بین 500 تا 700 بار عمل جویدن را انجام می دهد. در هربار جویدن زبان چیزی حدود 4 پوند فشار را به دندان ها وارد می کند. زبان در حالت عادی باید در سقف دهان استراحت کند و اگر در جایگاه نادرستی قرار بگیرد، فشار مضاعفی به دندان ها وارد خواهد کرد و به مرور زمان باعث ایجاد اوپن بایت خواهد شد. ابزار تانگ کریب بر روی دندان های مولر نصب شده و از برخورد زبان به دندان های قدامی جلوگیری می کند. 

منبع: مقاله ?How can orthodontic treatment help وبسایت medicalnewstoday نوشته yvette brazier در تاریخ 24 می 2018

کلام آخر

مال اکلوژن به حالت غیرطبیعی قرارگیری فک بالا و پایین بر روی یکدیگر گفته می شود. انسان های کمی در دنیا وجود دارند که به مال اکلوژن دچار نباشند اما اکثریت آن ها شدید نبوده و برای افراد مشکل ساز نیستند. مال اکلوژن ها به 3 کلاس مختلف تقسیم می شوند که کلاس دو و سه آن ها نیاز به اصلاح و درمان دارد. درمان مال اکلوژن ها یا دقیق تر بگوییم، بایت های دندانی، بهتر است در سنین پایین صورت بگیرد زیرا در آن سن استخوان فک نرم تر و انعطاف پذیر تر بوده و امکان درمان با ارتودنسی وجود دارد. البته که امکان درمان با ارتودنسی در سنین بالا نیز وجود دارد اما عوارضی مانند طولانی شدن دوره درمان و استفاده طولانی مدت از بریس های ارتودنسی، امکان بازگشت مجدد ناهنجاری ها و عدم مطلوبیت درمان ارتودنسی، احتمال از دست دادن یک الی چند دندان دائمی برای انجام ارتودنسی و خالی کردن فضای مورد نیاز در فک و عدم نتیجه مطلوب و کارساز بودن ارتودنسی را در پی دارد. اما با تمام این چالش ها ارتودنسی هنوز هم محبوب ترین روش درمان مال اکلوژن ها محسوب می شود زیرا در این روش اولویت با حفظ دندان های دائمی بیمار است. برای آشنایی با انواع ابزار مورد استفاده درارتودنسی دندان می توانید به مقاله "آشنایی با اینسترومنت های دندانپزشکی" در آکادمی یونیت مراجعه کنید.

ممنون که با ما همراه بودید.