معرفی فورسپس دندانپزشکی و انواع آن
وقتی دندان آلوده یا بیمار است و درد دارد، به نظر می رسد کشیدن آن آسان ترین و بهترین گزینه باشد. امروزه با پیشرفت علم دندانپزشکی، کشیدن دندان شاید بهترین راه حل نباشد ولی گاهی هیچ راهی جز این پیش روی شما قرار نخواهد داشت. دندانپزشک معالج ابزارهای مخصوصی برای این کار دارد تا بتواند با فشار ملایمی که به دندان وارد می نماید، آن را به بیرون بکشد. نام یکی از این ابزار، فورسپس (Forceps) است و با فورسپس می توان به راحتی دندان را از استخوان فک بیرون کشید. در دهه های گذشته، تمام سعی دندانپزشکان بر ترمیم و بازگرداندن سلامت دندان بوده است. اما گاهی لازم است که دندان کشیده شود و این ابزار انبر مانند دقیقا همان وسیله ای است که دندانپزشک از آن برای کشیدن دندان ها استفاده می کند. پزشک با استفاده از فورسپس دندان را گرفته و با حرکت های آرام دندان را از داخل حفره خارج می کند. این اینسترومنت تنوع بالایی دارد و بر اساس سن مراجعه کننده، محل قرارگیری دندان، تعداد دفعات مصرف و نوع قفل شوندگی طبقه بندی می شوند.
فورسپس دندانپزشکی چیست؟
فورسپس از پرکاربردترین ابزار دندانپزشکی محسوب می شود که دندانپزشک با کمک آن می تواند دندان ها را از جای خود در آورده و دهان خارج کند. فورسپس ها را می توان به دو دسته کلی فورسپس های ماکسیلاری و مندیبولار تقسیم کرد که این تقسیم بندی براساس کاربرد فورسپس در فک بالا یا پایین انجام می شود. در حال حاضر بیش از 600 مدل فورسپس در دنیا تولید می شوند که حدود 10 یا 15 تا از آن ها پرکاربرد و محبوب هستند.
به طورکلی فورسپس ها از نظر محل کاربرد به 2 دسته فورسپس فک بالا و پایین تقسیم بندی می شوند که برخی از آن ها شامل فورسپس های چپ و راست نیز خواهند شد. برای این که راحت تر متوجه محل کاربرد فورسپس ها شوید، بیایید نگاهی بهآناتومی فک و محل قرارگیری دندان ها بیاندازیم.
منبع: مقاله Mandibular Forceps Used in Dental Extractions وب سایت juniordentist
انواع فورسپس از نظر محل کاربرد
کاهورن (Cowhorn)
این فورسپس به دلیل شکل به خصوص سری انبر آن به اسم کاهورن یا شاخ گاو نام گذاری شده و وظیفه اصلی آن بیرون کشیدن دندان های دائمی مولر (6 , 7 فک پایین) است. این اینسترومنت به گونه ای طراحی شده تا به راحت ترین شکل ممکن و با فشار کمی دندان را از حفره خارج کند. برای تشخیص دندان 6 و 7 کافی است از خط میانی دندان به سمت چپ و راست بشمریم (طبق عکس بالا). دندان 6 ام و 7 ام از وسط دندان های آسیاب بزرگ یا مولر اول و دوم هستند و اولین دندان های دائمی یک فرد محسوب می شوند.
فورسپس مولر بالا (Upper Molars)
دندان های 6 و 7 بالا یا همان مولر بالا بر اساس این که در سمت چپ و یا راست قرار داشته باشند فورسپس های اختصاصی دارند. این نوع فورسپس دارای یک نوک پهن و یک نوک تیز می باشد. برای تشخیص فورسپس چپ از راست باید فورسپس را به طرز صحیح در کف دست قرار داد به گونه ای که برجستگی دسته آن رو به بالا قرار داشته باشد. در این وضعیت نوک پهن فورسپس چپ در سمت چپ و نوک پهن فورسپس راست در سمت راست قرار می گیرد که به این ترتیب می توان نوع چپ را از راست تشخیص داد. لازم به ذکر است که در بین فورسپس ها فقط دندان های 6 و 7 دارای فورسپس های چپ و راست هستند. این نوع از فورسپس نسبت به نوع پرمولر آن سری عریض تری دارد و از جنس استیل ضدزنگ ساخته می شود. از این مدل برای کشیدن دندان های نیش بالا هم استفاده می شود.
فورسپس مولر پایین (Lower Molars)
این فورسپس جهت کشیدن دندان های مولر فک پایین مورداستفاده قرار می گیرد. این مدل هم مانند نوع بالا، برای کشیدن دندان های نیش پایین نیز کاربرد دارد. فورسپس مولر پایین در ساخت قسمت فوقانی ظرافت خاصی دارد و لبه های بالا و پایین فورسپس دندانه دار است. همان طور که پیش تر گفتیم، فقط دندان های 6 و 7 مولر فورسپس مخصوص چپ و راست دارند. فورسپس مولر پایین نیز دارای دو مدل چپ و راست است. جنس این ابزار از استیل ضدزنگ است و قابلیت اتوکلاو دارد. زاویه 90 درجه نوک نسبت به دسته در فورسپس های فک پایین آن ها را از بقیه فورسپس ها متمایز کرده است.
فورسپس ریشه کش بالا و پایین (Root Extraction)
فورسپس ریشه کش فک بالا و پایین نشانه منحصربه فردی دارد و این است که نوک های این ابزار به هم دیگر می رسند در حالی که هیچ یک از فورسپس ها چنین خصوصیتی ندارند. با این فورسپس می توان به راحتی دندان های قدامی (ردیف جلو) که در جای خود قرار نگرفته اند یا بر روی دندان های مجاور فشار وارد می کنند را کشید.
فورسپس عقل بالا و پایین (Upper & Lower wisdom)
دندان های عقل بالا و پایین فورسپس اختصاصی خودشان را دارند. دندان عقل یا سومین دندان آسیاب (مولر سوم)، آخرین دندان دائمی است که در دهان فرد رشد می کند. این دندان اغلب به دلیل محل قرارگیری خاص و پوشیده شدن با لثه یا به درستی مسواک زده نمی شود در نتیجه اصطلاحا پوسیده شده و باید کشیده شود یا گاهی از ابتدا به صورت نهفته رشد کرده و نیاز است که آن را با عمل جراحی بیرون بکشیم. در این جور مواقع اگر مقدار كافی از تاج دندان در دهان ظاهر شده باشد و وضعيت مناسبی داشته باشد، كشيدن آن اغلب آسان است و نيازی به جراحی سخت و دردناکی ندارد و فورسپس دندان عقل معمولا آن را به صورت یک تکه از جایش خارج می کند.
منبع: مقاله Types of Forceps Used in Delivery وب سایت Healthline
فورسپس پرمولر بالا (Upper Premolar)
دندان های آسیاب کوچک یا پرمولر، 8 دندان میان دندان های نیش و آسیاب هستند. این دندان ها دو برآمدگی نقطه ای (کاسپ) بر روی سطح جونده خود دارند و گاهی به آن ها دندان های دوپایه نیز گفته می شود. پرمولرها کار له کردن مواد غذایی را انجام می دهند. دندان‌های پرمولر و مولر اندازه بزرگ تری نسبت به سایر دندان ها دارند. برای خارج کردن دندان های پرمولر فک بالا از فورسپس به خصوص آن ها استفاده می شود. این فورسپس ها یونیورسال هستند به این معنی که می توان از آن ها هم برای سمت چپ و هم برای سمت راست فک بالا و در تمامی زوایا استفاده کرد.
فورسپس پرمولر پایین (Lower Premolar)
سری دندانه دار این نوع از فورسپس باعث شده تا قدرت این ابزار چندین برابر سایر فورسپس ها باشد. سطح صیقلی و صاف نوک این فورسپس در هنگام برخورد با ریشه، امکان آسیب رساندن به ریشه را به حداقل می رساند. در این نوع از فورسپس، نوک ها بسیار به یکدیگر نزدیک می شوند و همین موضوع باعث تقسیم فشار به طور مساوی در تمامی نواحی دندان خواهد شد. دسته این ابزار اغلب بزرگ طراحی می شود تا دندانپزشک تسلط بیش تری بر روی کار با آن ها داشته باشد. این فورسپس نیز مانند فورسپس پرمولر بالا از نوع یونیورسال بوده و قابلیت استفاده در سمت راست و چپ فک را دارد.
فورسپس آتروماتیک (Atraumatic)
این مدل از فورسپس نسبت به سایر آن ها کمی متفاوت است. تا به این جا متوجه شدیم که دندانپزشک قبل از شروع کار با فورسپس، از الواتور برای لق کردن یا لوکسه کردن دندان استفاده می کند. سپس با فورسپس دندان را به صورت افقی کمی تکان داده و بیرون می کشد. چیزی که فورسپس آتروماتیک را از سایرین متمایز می کند این است که تیغه آن مجهز به الواتور است. این فورسپس فشار را مستقیما به ریشه وارد کرده و دندان را به صورت عمودی از استخوان خارج می کند. در بین ابزارهای لازم برای کشیدن دندان، این فورسپس کم ترین درد و فشار را بر استخوان فک بیمار وارد می کند. در کشیدن دندان به روش آتروماتیک نیازی به شکستن استخوان نیست. در این روش به جای آنکه نیروی افقی به دندان وارد شود، تنها از نیروی عمودی استفاده می شود. این همان روشی از است که چوب پنبه از درب بطری بیرون کشیده می شود.
فورسپس شستی (Thumb Forceps)
فورسپس انگشت شست معمولاً بین انگشت شست و دو یا سه انگشت از یک دست نگه داشته می شود، و انتهای فوقانی آن روی اولین عضله بین انگشت شست و انگشت اشاره قرار داده می شود. فنر موجود در یک انتها باعث شده که تا زمانی که فشار اعمال شود، دو طرف فورسپس را از هم جدا نشوند که به شما این امکان را می دهد تا اشیا یا بافت های کوچک را به سرعت و به راحتی حرکت دهید و آن را آزاد کنید یا با فشار کمی و به راحتی آن ها را بگیرید و جدا کنید. فورسپس های شستی برای نگه داشتن بافت در هنگام استفاده از بخیه ها، به آرامی کشیدن بافت ها در طول عمل جراحی و جابه جایی پانسمان یا پارچه بدون استفاده از دست نیز مورداستفاده قرار می گیرد.
انواع فورسپس از نظر سن مراجعه کننده
فورسپس اطفال
پوسیدگی دندان در کودکان ممکن است خطرات زیادی مانند دندان درد، عفونت و ... را به همراه داشته باشد. از طرفی به دلیل سن کم کودکان گاهی برای درمان و ترمیم دندان شیری نیاز به بی‌هوشی عمومی کودک است که خود آن نیز خطراتی دارد. در این مواقع کشیدن دندان تنها راه باقی مانده برای دندانپزشک خواهد بود. برای کشیدن دندان های شیری اطفال انواع فورسپس با سایزهای کوچک تر وجود دارد که شکل ظاهری آن ها شباهت زیادی به فورسپس های بزرگسالان دارد.
انواع فورسپس از نظر قفل شوندگی
از این نظر فورسپس ها به دو دسته قفل شونده (Locking Forceps) و غیر قفل شونده (Non-Locking Forceps) تقسیم می شوند. از فورسپس های قفل شونده یا گیره مانند برای نگه داشتن پنبه یا سایر ابزار استفاده می شود. در واقع گاهی فورسپس نقش هموستات را ایفا می کند. نوع خاصی از فورسپس ها به نام فورسپس کلی (Kelly Forceps) وجود دارند که به دلیل مکانیسم قفل شونده به طور روزانه به جای هموستات استفاده می شوند و در اعمال جراحی دخالتی ندارند. فورسپس های کلی در دو نوع صاف و کرو تولید می شوند.
فورسپس های غیرقابل قفل نیز شکل موچین دارند و لولا یا نقطه اتصال بین دسته آن ها معمولا در وسط یا انتهای ابزار قرار گرفته است. اگر در طول کار از فورسپس های غیر قفل شونده استفاده می کنید باید حواستان باشد که تا زمان اتمام کار با این ابزار فشار دستتان را از روی میله ها بر ندارید تا سری های فورسپس از یکدیگر جدا نشوند.
انواع فورسپس از نظر تعداد دفعات مصرف
فورسپس ها در 2 نوع یک بارمصرف و چند بارمصرف موجود هستند. نوع یک بارمصرف آن ها از جنس پلاستیک بوده و قابلیت اتوکلاو ندارد بنابراین پس از هربار استفاده دور انداخته خواهد شد. نوع چند بارمصرف از جنس استیل ضدزنگ ساخته می شود و پس از هربار استفاده قابلیت استریل شدن در دستگاه اتوکلاو و استفاده مجدد را دارند.
فورسپس ها در نوع دسته های نگه دارنده نیز با یکدیگر تفاوت دارند.
انواع دسته های فورسپس
در طراحی دسته فورسپس‌ها علاوه بر دسترسی به دندان به فرم دسته برای گرفتن (Grasp) دندان هم دقت می‌شود و از این لحاظ فورسپس‌ها به انواع آناتومیک، سوراخ‌دار و هالو تقسیم می شوند.
- هالو (Hollow): این نوع از دسته های فورسپس توخالی بوده و به منظور کاهش وزن کلی ابزار طراحی شده اند.
- آناتومیک (Anatomical): دسته های آناتومیک دسته های گرد، میله ای و تو پر هستند که برای گرفتن یا لمس آرام و با احتیاط نزدیک بافت لثه ایده آل هستند.
- سوراخ دار: دسته های سوراخ دار دارای فضای قرارگیری انگشت هستند و از این نظر کنترل آن ها برای دندانپزشک راحت خواهد بود.
سخن پایانی
گاهی با وجود تمام سعی و تلاش برای حفظ و ترمیم دندان طبیعی مراجعه کننده، دندانپزشک راهی جز کشیدن آن نخواهد داشت. در این فرایند اینسترومنت های زیادی مانند الواتور نیز دخیل اند. اگر به دنبال آشنایی بیش تر با انواع اینسترومنت های لازم برای کشیدن دندان هستید، می توانید مطلب مورد نظرتان را در مقاله "اینسترومنت دندانپزشکی چیست؟" پیدا کنید.