همه چیز در مورد آمالگام
طبق آمار به طور میانگین در ایران از هر 10 بزرگسال 9 نفر به نحوی با پوسیدگی های دندان درگیر هستند. زمانی که دندان پوسیده می شود یکی از راهکارهای درمانی آن می تواند پر کردن دندان باشد. به طور معمول اگر پس از گرفتن تصاویر اشعه ایکس مشخص شود که پالپ یا همان مغز دندان (بافت نرم) دچار آسیب دیدگی شده، در اغلب اوقات اقدام به پر کردن دندان می کنند. فعالیت مداوم باکتری می تواند به مرور زمان باعث بروز عفونت و در نتیجه آسیب دیدگی این بخش دندان شود. این پوسیدگی باعث ایجاد دندان دردهای شدید شده و در بیش تر مواقع راه چاره آن پرکردن دندان با آمالگام است. در صورتی که در این مرحله به دندان رسیدگی نشود، پوسیدگی در دندان گسترش یافته و دیگر قابل ترمیم نخواهد بود. اگر دندان به این مرحله برسد چاره ای جز کشیدن دندان باقی نخواهد ماند.
پر کردن دندان (Dental Restoration)
زمانی که بافت نرم دندان یعنی همان پالپ دچار آسیب می شود (که معمولا می میرد)، دندان نیز دچار پوسیدگی خواهد شد. ما طی فرآیند پر کردن دندان به دنبال از بین بردن آن بافت پوسیده و جایگزین کردن آن با مواد پر کننده هستیم. با این کار استحکام دندان حفظ خواهد شد و می توان در فرآیند جویدن، هضم و گوارش غذا، روی آن حساب کرد. معمولا برای پر کردن دندان ها از مواد مختلفی استفاده می شود که هر کدام کاربرد خاصی دارند و به منظور خاصی مورد استفاده قرار می گیرند. نکته قابل توجه در این خصوص، این است که موارد پر کننده مورد استفاده برای دندان های آسیاب، باید از استحکام بیشتری برخوردار باشند. از آنجایی که حین جویدن غذا بیشترین فشار به بخش خلفی دهان و دندان های آسیاب وارد می شود، لذا اگر از مواد بی کیفیت و فاقد استحکام در این دندان ها استفاده شود، به زودی دوباره نیاز به پر کردن آن ها خواهد بود. امروزه مواد مختلفی برای پر کردن دندان استفاده می شود. دندان ها را می توان با طلا، سرامیک (پرسلین)، آمالگام (نقره ای رنگ)، پلاستیک همرنگ دندان و یا رزین کامپوزیت پر کرد که ما در این مقاله به بررسی آمالگام خواهیم پرداخت.
آمالگام چیست؟
آمالگام یا فیلر نقره آلیاژی از نقره، جیوه، قلع و مس است که از آن برای پرکردن حفره های دندان استفاده می شود. این ماده با این که نسبت به سایر مواد مشابه قیمت پایینی دارد ولی به مراتب از قدرت و ماندگاری بالاتری برخوردار است. در حال حاضر استفاده از آمالگام جای خود را به موادی مانند کامپوزیت‌های رزینی و گلس آینومرها داده است که به فیلر سفید نیز معروف هستند. اما در صورت تشخیص پزشک برای دندان هایی با احتمال پوسیدگی بالا، دندان هایی که سایش بیش تری دارند یا جایی که رطوبت می تواند برای پرکردگی ها مشکل ساز باشد از آمالگام استفاده می شود. اکثر افراد استفاده از مواد کامپوزیت را به دلیل زیبایی و معلوم نبودن آن ها در دهان ترجیح می دهند. اما باید بدانید که در صورت استفاده از این مواد باید خطرات احتمالی آن ها را نیز به جان بخرید. نگرانی اصلی که در مورد مواد رزینی وجود دارد، حساسیت آن ها به برخی از مواد شیمیایی و در نتیجه کم شدن طول عمر آن ها است.
انواع آمالگام
مواد تشکیل دهنده و درصد ترکیبات آمالگام در تعیین رنگ ماده پرکننده ای که برای ترمیم دندان استفاده می گردد، اهمیت دارد. منظور از آمالگام سیاه و یا آمالگام سفید به دو نوع ماده مختلف برمی گردد که هرکدام خصوصیات خاص خود را دارند. درنهایت با توجه به این خصوصیات است که دندانپزشک بین آمالگام یا کامپوزیت، یکی را انتخاب می کند.
آمالگام سیاه (آمالکپ دندانپزشکی)
همانطور که گفته شد انواع و درصد ترکیبات آمالگام را ترکیب فلزاتی همچون نقره و جیوه و روی و مس تشکیل می دهند. رنگ واحدهای آمالگام در این نوع، بسته به اینکه از چه فلزاتی تشکیل شده ، نقره ای است و به همین دلیل به این نوع آمالگام سیاه هم گفته می شود.
آمالگام سفید (کامپوزیت دندان)
نوع دیگری از ماده پر کننده به نام کامپوزیت وجود دارد. رنگ واحد های آمالگام در این نوع سفید است و هم رنگ بودن آن با رنگ دندان آن به این دسته از انواع رنگ آمالگام به اصطلاح آمالگام سفید هم گفته می شود.
بسیاری از مردم بر این باورند که ماده آمالگام برای سلامتی بدن مضر است.
آیا واقعا آمالگام سلامتی ما را به خطر می اندازد؟
ماده آمالگام بسته به تعداد پرکردگی و قدمت آن ها ممکن است بر اثر ساییدگی دندان ها به هم یا جویدن غذا مقداری بخار جیوه آزاد کند. این میزان بخار جیوه معمولا دندانپزشکان و بیماران را تحت تأثیر قرار می دهد ولی میزان آن به حدی کم است که نمی تواند مشکل جدی و به خصوصی ایجاد کند. اما افراد با شرایط خاصی نیز هستند که ماده آمالگام ممکن است برایشان خطراتی در پی داشته باشد.
چه کسانی نگران استفاده از آمالگام باشند؟
این مقدار کم از جیوه ممکن است برای افرادی با بیماری های خاص، زنان باردار یا شیرده، کودکان زیر 6 سال، بیماران کلیوی، افرادی با اختلالات عصبی و کسانی که به جیوه آلرژی دارند مضر باشد که در این موارد حتما باید با پزشک معالج مشورت شود.
آمالگام کریر یا حمل کننده آمالگام (Amalgam Carrier)
کریر یا حمل کننده آمالگام یک نوع ابزار دندانپزشکی برای برداشتن و قرار دادن آمالگام روی سطح یا داخل حفره موردنظر دندان است. این اینسترومنت دقیقا مانند سرنگ عمل کرده و آلیاژ آمالگام درون لوله را با فشار اهرم وارد حفره دندان می کند.
انواع آمالگام کریر
این اینسترومنت ها بر اساس ناحیه مورد استفاده و جنس سازنده طبقه بندی مختلفی دارند.
آمالگام کریرها بر اساس ناحیه ای از دهان (فک بالا یا فک پایین) که مورداستفاده قرار می گیرند به 3 نوع یک سر، دو سر و تفنگی با 3 زاویه 15، 45، 90 درجه تقسیم می شوند. از آمالگام کریر تفنگی در زاویه های مختلف با نام های تفنگی مستقیم (15 درجه)، تفنگی کرودار (45 درجه) و تفنگی بک اکشن (90 درجه) یاد می شود.
آمالگام کریرها در سایزها و اشکال مختلفی تولید می شوند تا برای استفاده در فک بالا یا فک پایین مناسب باشند. سری تمام آمالگام کریرها گرد یا بیضی هستند و از جنس فلز یا پلاستیک ساخته می شوند. گاهی ممکن است سری آمالگام کریر به شکل مثلث نیز باشد ولی بدون وجود هیچ زاویه تندی. این اینسترومنت در دو نوع یک بارمصرف و چند بارمصرف تولید می شود. نوع یک بارمصرف آن از جنس پلاستیک بوده و پس از هر بار استفاده دور انداخته می شود. نوع چند بارمصرف از جنس استیل ضدزنگ ساخته شده و دارای قابلیت اتوکلاو است. این اینسترومنت از ابزار ضروری و حیاتی مطب های دندانپزشکی نیست اما در اکثر آن ها یافت می شود.
نکاتی در مورد آمالگام کریر
دسته این ابزار از نوع هالو (Hollow در زبان انگلیسی به معنی توخالی و پوچ) ساخته می شود تا وزن زیادی نداشته باشد و سطح آن معمولا از جنس استیل یا تفلون است.
توجه کنید که مواد آمالگام بلافاصله پس از ریخته شدن درون آمالگام کریر از آن خارج نمی شوند و نیاز به کمی زمان دارند ولی باید در نظر داشته باشید که اگر این زمان به درازا بکشد آمالگام در داخل لوله کریر گیر خواهد کرد.
در ادامه مقاله می خواهیم در مورد دستگاه دیگری مربوط به آمالگام صحبت کنیم. همانطور که گفتیم آمالگام آلیاژی است که دو فلز اصلی تشکیل دهنده آن جیوه و نقره هستند. عناصر دیگر مانند قلع و مس هم برای ایجاد بعضی خواص به این ترکیب اضافه شده اند. آمالگام قبل از ترکیب شدن برای آلیاژ به صورت دو قسمت پودر و مایع وجود دارد. قسمت پودری آن شامل نقره، مس و مقداری قلع است و قسمت مایع نیز از فلز مایع جیوه تشکیل شده است. بنابراین باید حتما وسیله ای وجود داشته تا بتواند این مواد را با نسبت های مناسب به صورت یک دست مخلوط کند. این دستگاه آمالگاماتور (Amalgamator) است.
آمالگاماتور (Amalgamator) چیست؟
آمـالگـامـاتور یک میکسر و دستگاه ترکیب آمـالگـام است که توانایی انتخاب مقدار درصد ترکیب آمالگام و جیوه را دارد.این دستگاه در واقع یک میکسر است که در انواع مختلف کپسولی، پودری و کپسولی (دوکاره) و مخزنی ساخته شده است.
اجزای تشکیل دهنده آمالگاماتور
دستگاه آمالگاماتور از مخزن پودر و جیوه، موتور الکتریکی (معمولا 220 ولت)، مخلوط کن، برد الکترونیکی، تایمر و اهرم تعیین تعداد واحد تشکیل شده است.
انواع آمالگاماتور
آمالگاماتور کپسولی
درنوع کپسولی آمالگاماتور، کپسول در محل گیره کپسول گذاشته می شود و امکان تنظیم مقدار پودر و جیوه نیست، زیرا شرکت سازنده مقدار واحد آمــالـگــام و جـیــوه را تعیین کرده است و درون کپسـول قرار داده شده است و این مدل تنظیم خاصی ندارد. در این کپسول یک پرده نازک قرار دارد که جیوه را از پودر جدا میکند، هنگامی که دستگاه شروع به کار میکند پرده از بین رفته و پورد و آمالگام باهم ترکیب می شوند.
آمالگاماتور پودری (ترکیبی)
در این مدل آمالگام به صورت پودر است و برای تبدیل آن به خمیـر، باید جیـوه بـا آن مخلـوط شود. در داخـل دسـتـگـاه مـخـزن هـای مـجزایی برای ریختن آمالگام و جیوه وجود دارند. ابتدا آمالگام و جیوه را داخل مخزن هایشان میریزیم و با استفاده از اهرم یا کنترل کننده درصد ترکیب آن ها با هم را مشخص می کنیم. سپس این مواد به مقدار تعیین شده وارد همـزن مـی شـونـد و در نهـایـت مخلـوط حـاصـل به خـــروجـــی دسـتـگـــاه رفـتـــه و مـــورد اسـتـفــاده قــرار می گیرد. دراین نوع دستگاه میزان پودر آمالگام متغیر است که پیچ تنظیم آن در بغل دستگاه قرار گرفته است ولی مقدار جیوه همیشه ثابت است. هرچه پیچ تنظیم به طرف مثبت باشد به معنی پودر بیشتر و اگر به طرف منفی باشد پودر کمتری وارد دستگاه خواهد شد.
آمالگاماتور دوکاره (پودری و کپسولی)
این نوع از دستگاه آمالگاماتور توانایی انجام هر دو مورد بالا را دارد.
کلام آخر
برای پرکردن دندان های عقب (عمدتا آسیاب یا همان مولر) می توان از مواد آمالگام تیره و رنگی که اول مقاله با عنوان فیلر نقره از آن ها یاد کردیم استفاده کرد. اما برای پرکردن دندان های جلویی توصیه می شود که از مواد پرکننده روشن و سفید (کامپوزیت) استفاده کنیم. زیرا این دندان ها بیش تر در معرض دید هستند و پر شدن آن ها با مواد رنگی و تیره می تواند زیبایی دندان و چهره بیمار را به خطر بی اندازد. امیدواریم که این مطلب برای شما مفید بوده باشد. برای مطالعه مقالات بیش تر با آکادمی یونیت همراه باشید.
منابع
اطلاعات تخصصی برخی محصولات از وبسایت accessdental.co.za
مقاله "آمالگام ابزاری برای ترمیم دندان" وبسایت pocketdentistry.com
توضیحات تخصصی در مورد آمالگام کریر وبسایت dentalofficeproducts.com