پروتز دندان چیست؟ انواع، ابزار و تجهیزات

در گذشته های نه چندان دور، با کوچک ترین درد و ایجاد خرابی در دندان، بلافاصله آن را می کشیدند. امروزه اولویت دندانپزشکان حفظ سلامت و زیبایی بیمار به طور همزمان است. بنابراین کشیدن دندان تنها در صورتی که هیچ راهی برای درمان آن وجود نداشته باشد، انجام می شود. در صورت کشیدن دندان برای پر کردن فضای خالی آن از پروتزهای دندانی استفاده می شود. 

پروتز دندان چیست؟

به هر روش یا ابزاری که در دندانپزشکی برای پوشاندن ایرادات دندان و یا جایگزینی دندان از دست رفته استفاده می شود، پروتز (Prosthesis) می گویند. بر اساس همین تعریف می توان پروتزهای دندان را به 5 دسته زیر تقسیم کرد:

• پروتز دندانی کامل یا دندان مصنوعی (Denture)
• ایمپلنت (Implant)
• بریج های دندان (Bridge)
• روکش یا تاج دندان (Crown)
• پروتز دندانی پارشیل (Partial)

در این قسمت به بررسی هر یک از این پروتزها و روش های انجام آن خواهیم پرداخت. 

اوردنچر یا پروتز دندانی کامل 

دنچر یا همان دندان مصنوعی توسط دندانپزشک به صورت کامل یا پارشیل (Partial) و با قالب گیری از دندان و لثه بیمار برای جایگزینی دندان از دست رفته ساخته می شود. دندان های مصنوعی همان طور که از گذشته برای تمامی افراد نامی آشنا هستند، یک دنچر کامل یا فول دنچر محسوب می شوند. به طور کلی این پروتزهای متحرک به طور مخصوص برای هر فرد طراحی و ساخته می شوند به صورتی که کاملا مشابه با دندان های طبیعی به نظر بیایند. دنچرها در گذشته اکثرا از پلاستیک یا پرسلین (Porcelain) ساخته می شدند اما امروزه آن ها را از رزین سخت (Hard Resin) می سازند. این مواد سازنده دنچرها را نسبت به دندان های طبیعی آسیب پذیرتر و شکننده تر می کند. اوردنچرها بسیار ساده تر از دندان ها می توانند بر اثر ضربه، گاز زدن مواد سفت و یا عدم مراقبت صحیح بشکنند. در نظر داشته باشید که اوردنچرها باید هر 5 سال یک بار تعویض شوند. امروزه علاوه بر استفاده از دندان مصنوعی برای افرادی که تمام دندان های خود را از دست داده اند، جراحی ایمپلنت نیز پاسخگو خواهد بود اما با توجه به هزینه های زیاد ایمپلنت، دندان مصنوعی هنوز هم گزینه محبوب و پرطرفداری برای این افراد است. 

منبع: مقاله Everything You Need To Know About Dentures وب سایت 123dentist

ایمپلنت چیست؟

ایمپلنت دندان نوعی پروتز دندانی ثابت است. زمانی که بیمار تمام دندان خود را از دست می دهد و امکان استفاده از روکش های دندانی برای او وجود نداشته باشد از ایمپانت استفاده می شود. هر ایمپلنت از 3 بخش اصلی تشکیل شده است:

• فیکسچر (Fixure): در کاشت ایمپلنت، برای این که لثه توانایی نگهداری از تاج را داشته باشد، از ابزاری به نام فیکسچر استفاده می شود. فیکسچر درون استخوان لثه کاشته می شود. سپس پس از پذیرفته شدن آن توسط بافت لثه (معمولا 3 الی 5 ماه پس از کاشت)، سایر ابزار بر روی آن گذاشته شده و فرایند ایمپلنت به پایان می رسد. انتهای فیکسچرها مانند ریشه دندان به صورت مخروطی طراحی می شود و طول آن ها معمولا از 18 میلی متر بیش تر نخواهد شد. 
• اباتمنت (Abutment): اباتمنت نقش واسطه میان فیکسچر و تاج دندان را برعهده دارد. جنس اباتمنت ها معمولا از مواد زیست سازگار مانند آلومینا، تیتانیوم، تیتانیوم با روکش طلا و یا زیرکونیوم ساخته می شوند. امروزه اباتمنت های آلومینایی و زیکونیایی طرفدار بیشتری دارند چرا که باعث ایجاد هاله خاکستری روی دندان در اثر تابش نور نمی شوند. 
• تاج یا کراون (Crown): این مرحله در واقع آخرین مرحله انجام ایمپلنت است. معمولا این مرحله برای فک بالا 5 ماه و برای فک پایین 3 ماه پس از کاشت فیکسچر انجام می گیرد. تاج دندان پش از ساخت در لابراتواری دندانسازی براساس فرم فک و دندان هر بیمار، به دندانپزشک تحویل داده شده و جایگذاری می شود. 
• هیلینگ اباتمنت (Healing Abutment): بعد از آن که فیکسچر به طور کامل به استخوان فک جوش خورد، لثه از روی آن کنار زده می شود و قطعه ای  به نام هیلینگ اباتمنت بر روی فیکسچر سوار می شود. هیلینگ اباتمنت به شکل گیری لثه قبل از قالب گیری کمک کرده و مانع از پوشیده شدن ایمپلنت توسط لثه در طول مدت درمان خواهد شد. در واقع هیلینگ اباتمنت کمک می کند تا لثه در عوض پوشاندن سطح فیکسچر، در اطراف آن شکل بگیرد. به طور معمول، هیلینگ به مدت دو هفته بر روی فیکسچر باقی می ماند و پس از آن جای خود را به اباتمنت خواهد داد.
• کاور اسکرو (Cover Screw): برای جلوگیری از ورود خون و آلودگی به داخل فیکسچر در مدت زمان ماندن آن در لثه، از ابزاری به نام کاور اسکرو استفاده می شود. کاور اسکرو درست بعد از قرارگیری فیکسچر در داخل فک بر روی آن قرار می گیرد و در مرحله دوم  که طی آن اباتمنت بر روی فیکسچر نصب می شود، از داخل آن خارج می شود. طراحی آن به گونه ای است که به صورت کامل و دقیق در داخل فیکسچر قرار می گیرد.  کاوراسکروها غالبا حالت عمومی داشته و قابلیت قرارگیری بر روی چند ایمپلنت با قطرهای متفاوت را دارند. 

انواع روش های انجام ایمپلنت

ایمپلنت های دندانی به 3 روش انجام می شوند. 

ایمپلنت یک مرحله ای (Non-submerged)

در بعضی موارد بعد از کشیدن دندان ممکن است لثه همپوشانی کافی نداشته باشد و پزشک مجبور شود از روش حد لثه (nonsubmerged) استفاده کند به طوری که ایمپلنت دندانی در استخوان فک قرار داده می شود و قطعه موقتی بیرون  فکی ایمپلنت دندانی از لثه خارج است و لثه به دور ایمپلنت دندانی در همان مرحله اول جراحی بخیه زده می شود و نیاز به جراحی مرحله دوم و کنار زدن بافت نرم لثه نیست. پس از ۲ ماه جهت ایمپلنت های دندانی فک پایین و ۳ ماه جهت ایمپلنت های دندانی کاشته شده در فک بالا،‌ قالب گیری جهت ساخت روکش اصلی شروع می شود. معمولا در اغلب بیماران این روش قابل اجرا می باشد.

ایمپلنت دو مرحله ای (Submerged)

از مزایای این نوع ایمپلنت غیر قابل دسترس بودن ایمپلنت دندانی در فضای داخل دهانی است زیرا در این صورت ممکن است در معرض آلودگی های محیطی قرار بگیرد. روش انجام این ایمپلنت این است که فیکسچر در استخوان فک دهان قرار داده شده و لثه روی آن را بخیه می زنند. بنابراین بعد از جراحی، فیکسچر دندانی داخل دهان قابل مشاهده نیست و زیر لثه قرار می گیرد. این کار برای حفظ فیکسچر از هرگونه فشار خارجی ای تا پیش از اتمام ایمپلنت انجام می شود. پس از حدود 2 ماه برای ایمپلنت های دندانی فک پایین و 3 ماه برای ایمپلنت های دندانی کاشته شده در فک بالا، لثه به طور محدود دوباره از محل ایمپلنت دندانی کنار زده می شود. با قرار دادن قطعه موقتی هیلینگ کپ بر روی قسمت بالایی فیکسچر، به لثه کمک می کنیم تا دور تا ذور فیکسچر را ببندد و جا را برای قرار دادن تاج آماده کند. درمرحله بعدی قالبگیری جهت ساخت روکش متصل به ایمپلنت دندانی انجام می شود. به منظور حفظ ظاهر زیبایی بیمار معمولا در صورت نیاز یک پروتز موقت دندان متحرک که شب ها باید از دهان خارج شود به بیمار داده می شود. این روش زیبایی بیشتری نسبت به روش قبلی دارد. 

 ایمپلنت Immediate Loading

در این روش ایمپلنت همزمان با جراحی قرار دادن ایمپلنت دندانی، تاج آن نیز ساخته و روی ایمپلنت دندانی قرار داده می شود. این روش بیشتر برای دندان های جلو کاربرد دارد تا بیمار در فاصله ی 2 الی 3 ماه دوره ی ترمیم، بدون دندان نباشد. البته نکته مهمی که باید بگوییم این است که این تاج به صورت موقت است و دندان اصلی در مراحل بعد تحویل بیمار می شود. حسن این روش این است که در یک جلسه هم جراحی خارج کردن دندان و ریشه انجام می گیرد و هم در صورت لزوم استخوان ناحیه ترمیم می شود.

مزایا ایمپلنت 

• توانایی جویدن را به فرد باز می گرداند.
• زیبا و طبیعی بودن چهره را حفظ می کند. 
• از تحلیل رفتن استخوان فک پیشگیری می کند. 
• دندان ها را کنارهم نگه می دارد.

معایب ایمپلنت 

• امکان آسیب رساندن به دندان های طبیعی حین انجام ایمپلنت
• آسیب رسیدن به لثه در حین عمل جراحی
• امکان تجربه حس ناخوشایند مانند عدم تطابق درست دندان ها
• امکان شل و لق شدن بدنه ایمپلنت درون استخوان
• مراقبت و نگهداری از آن دشوار است.

منبع: مقاله Dental Implants: What You Should Know وب سایت fda.gov

برای مطالعه کامل تر در مورد ایمپلنت ها می توانید به مقاله "بعد از ایمپلنت دندان چه باید کرد؟" مراجعه کنید. 

بریج دندانی چیست؟

بریج در زبان انگلیسی به معنی پل یا رابط میان دو سطح است. در دندانپزشکی در صورتی که یک دندان بین دندان های طبیعی دیگر از دست برود، از روش بریج برای پر کردن جای آن استفاده می کنیم. به این عمل پونتیک هم گفته می شود. معمولا از مواد متفاوتی برای پر کردن دندان ها استفاده می شود تا دندان رنگ طبیعی خود را داشته و با دندان های دیگر هماهنگ شود، جنس آن ها معمولا از پرسلین است. البته برخی افراد به دلخواه خود از جنس طلا هم استفاده می کنند که به همان رنگ طلایی است. 

برای انجام بریج دندانی ابتدا باید مطمئن شد که تمام مشکلات دندانی و دهانی بیمار حل شده است. سپس با استفاده از اشعه ایکس، اندازه فضای خالی دندان از دست رفته را به طور دقیق به دست می آوریم. در این مرحله باید از دندان های کناری نیز جهت ساخت بریج، قالب گیری صورت بگیرد. تا زمانی که قالب دندان آماده می شود، برای حفظ ظاهر بیمار می توان از بریج موقت استفاده کرد. سپس با آماده شدن بریج ثابت، آن را از دهان خارج نموده و بریج را با سمان دندانپزشکی در سر جای خود ثابت کنید. 

منبع: مقاله Dental bridge procedure وب سایت healthdirect

انواع بریج دندان

به طور کلی بریج ها به 4 دسته تقسیم می شوند.

• روکش های معمولی (Traditional): در این حالت بین دو دندان خالی است. از دو دندان اطراف به عنوان پایه استفاده شده و بر روی آن ها روکش قرار گرفته و دندان مصنوعی در فضای خالی قرار می گیرد.
• بریج پیوند مریلند (Maryland): در این حالت تنها در یک طرف فضای خالی، دندان طبیعی وجود دارد. این روش بسیار شبیه به روکش های معولی است. 
• بریج معلق (Cantilever): در این نوع بریج به دندان مصنوعی یک فریم (Frame) از جنس فلز یا پرسلین متصل می شود که به دندان های اطراف وصل می شود. 
• بریج بر پایه ایمپلنت (Implant supported): بریج بر پایه ایمپلنت یکی از جدیدترین روش ها است. این روش زمانی استفاده می شود که اطراف فضای خالی هیچ دندان مناسب و محکمی وجود ندارد. بنابراین از روش ایمپلنت برای نگه داشتن بریج استفاده می شود. 

منبع: مقاله Dental Bridge وب سایت Healthline

مزایا بریج دندان

• حفظ حالت دندان های اطراف
• رسیدگی و نگهداری آسان در مقایسه با دندان های مصنوعی (اوردنچر)
• طول درمان کوتاه 

معایب بریج دندان

• امکان ایجاد حساسیت برای دندان ها
• امکان شل شدن بریج در صورت عدم جایگذاری صحیح
• امکان نفوذ باکتری ها و پوسیدگی دندان

تفاوت بریج و ایمپلنت چیست؟

در بسیاری از موقعیت هایی که می توان از بریج دندان استفاده کرد، ایمپلنت نیز مورد استفاده است. تفاوت این دو روش در این است که بریج های دندانی بسته به نوع نگهداری از آن ها بین 5 تا 15 سال یک بار نیاز به تعویض دارند اما ایمپلنت یک راه حل دائمی به حساب می آید. 

منبع: مقاله Dental Bridges - Advantages and Disadvantages وب سایت news-medical

تاج دندانی (کراون)

زمانی که یک دندان به طور کامل از بین نرفته اما آسیب های زیادی دیده باشد، از تاج یا کراون برای ترمیم آن استفاده می کنیم. گاهی اوقات حفره ایجاد شده در دندان به حدی بزرگ است که نمی توان آن را با پر کردن ترمیم کرد. یا ممکن است دندان ضعیف، ترک خورده و یا شکسته شده باشد. در این صورت کراون بهترین روش برای ترمیم آن محسوب می شود. کراون ها از جنس پرسلین یا فلز ساخته می شوند که همین موضوع آن ها را بسیار محکم و قابل اطمینان می کند. ترمیم با کراون می تواند به دلیل زیبایی یا ترمیم دندان آسیب دیده صورت بگیرد. 

انواع کراون دندان

تاج های دندانی را می توان به دسته بندی های زیر تقسیم کرد:

• کراون پرسلین: تاج های ساخته شده از پرسلین با اختلاف طبیعی ترین شکل ظاهری را دارند. این نوع کراون ها میان کسانی که قصد دارند ظاهر خود را طبیعی نگه دارند، محبوبیت زیادی دارند؛ خصوصا اگر دندان در هنگام لبخند یا حرف زدن دیده شود. 
• کراون استیل ضدزنگ: این تاج ها در زمان انتظار تا ساخته شدن کراون اصلی از دندان محافظت می کنند. 
• کراون طلا: از طلا بیش از 4000 سال است که در ترمیم های دندانی استفاده می شود. امروزه برخی افراد تمایل دارند تا کراون دندانی خود را از جنس طلا بسازند. گاهی نیز برای تقویت قدرت آن و همچنین کاهش هزینه، می توان آن را با سایر فلزات مانند نیکل، کروم، پالادیوم و ... ترکیب کرد. استفاده از کراون طلا معایبی نیز دارد که از جمله آن ها می توان به واکنش های آلرژیک، خطر قورت دادن، خطر خوردگی لثه و ... اشاره کرد. 
• کراون رزینی: تمام کراون های رزینی از ترکیب پلاستیک غیرسمی و خرده های شیشه ساخته شده اند. این نوع از تاج های دندانی نسبت به بسیاری از انواع آن ها راحت تر جایگذاری می شوند اما نقطه ضعف آن ها این است که بیش تر از سایر تاج ها شکننده و آسیب پذیر هستند. 
• کراون موقت: کراون یا تاج موقت دقیقا همان چیزی است که از نامش پیداست؛ کراونی که تنها برای مدت زمان کوتاهی درون دهان بیمار باقی خواهد ماند. این کراون با یک ادهزیو (Adhesive) ضعیف در فضای خالی گذاشته می شود و بعد از آماده شدن کراون ثابت، برداشته می شود. 
• کراون 3/4: گاهی فقط بخشی از دندان (آنلی) از بین رفته است. در این حالت فقط به ترمیم آن بخش نیاز است. بنابراین استفاده از کراون 3/4 پیشنهاد می شود. 

منبع: مقاله Everything You Need to Know About Getting a Dental Crown وب سایت Healthline 

در زمان انتخاب نوع تاج دندانی باید به سوالات زیر پاسخ دهید:

• محل قرارگیری دندان کجاست؟
• چه مقدار از دندان در هنگام صحبت دیده می شود؟
• شرایط خط لثه به چه صورت است؟
• چه نوع دندانی را ترمیم می کنیم؟
• چه قدر از دندان طبیعی باقی مانده است؟
• دندان های اطراف چه رنگی هستند؟

پروتز پارشیل

پروتز پارسیل یا پارشیل زمانی صورت می گیرد که بیمار فقط دو یا چند دندان خود را از دست داده است. علاوه بر این، دندان های اطراف آن ها نیز توانایی و تحمل بریج را ندارند. بنابراین در این موقعیت تنها راه باقی مانده، پروتز پارسیل خواهد بود. این نوع از پروتزها متحرک بوده و در واقع بر روی خط لثه سوار می شوند. بیمار می تواند هر زمان که نیاز باشد این پروتز را از دهان خود خارج کند. این پروتز در دو نوع موقت و دائم استفاده می شود. نوع ثابت این پروتز در لابراتوار و مختص به هر بیمار ساخته می شود. اما پارشیل موقت صرفا برای استفاده در طول درمان و حفظ زیبایی ظاهر بیمار به او داده می شود. این پارشیل از پیش ساخته بوده و نهایتا 6 ماه قابل استفاده است. در اصطلاحات دندانپزشکی به این پروتزهای متحرک اوردنچر (Overdenture) نیز می گویند. 

تفاوت اوردنچر پارسیل با ایمپلنت چیست؟

در بین تمام تفاوت هایی که اوردنچر پارسیل و ایمپلنت دندانی دارند، واضح ترین آن ها این است که اوردنچرها متحرک هستند و می توان آن ها را خارج کرد اما ایمپلنت را خیر! ایمپلنت ها یکی از بهترین گزینه ها برای پر کرن جای خالی دندان است اما گاهی ممکن است بیمار به دلایل زیر شرایط انجام ایمپلنت را نداشته باشد:

• با بیماری دیگری درگیر باشد.
• استخوان زیر خط لثه او توانایی تحمل ایمپلنت را نداشته باشد. 
• بیمار دارویی مصرف کند که با ایمپلنت دندان تداخل داشته باشد. 
• هزینه های ایمپلنت برای او زیاد باشد. 

در این حالات شاید دنچر پارسیل بهترین گزینه برای او در نظر گرفته شود. 

انواع دنچر پارسیل 

• پارسیل متحرک (Clapsing Partial): در این نوع دنچر، با استفاده از یک سیم نازک و محکم فلزی، دندان مصنوعی درون دهان بیمار جایگذاری می شود. 
• پارسیل ثابت (Overdenture): اگر استخوان فک بیمار توانایی تحمل ایمپلنت را داشته باشد، ااز اوردنچر استفاده می شود. اوردنچر نوعی دست کامل دندان است که در دهان بیمار بر روی پایه ایمپلنت قرار می گیرد. این پایه ها هم می توانند دندان های بیمار باشند و هم این پایه ها می توانند پایه ایمپلنت هایی باشند که درون استخوان فک بیمار قرار داده می شوند. 

منبع: مقاله ?What Is A Partial Denture وب سایت forbes

برای ساخت تمام پروتزهای دندانی، پس از قالب گیری از دندان ها، نیاز به تجهیزاتی در لابراتوار دندانسازی داریم. در این بخش به بررسی تمام این تجهیزات خواهیم پرداخت. 

می‌توان گفت رشته دندانسازی یکی از رشته‌ هایی است که به سرعت در حال رشد است. برای داشتن یک نتیجه عالی، اولین چیزی که بعد از تخصص به آن نیاز داریم، تجهیزات و ابزار کامل دندانسازی است. هر چه این تجهیزات استفاده ‌شده در یک لابراتوار دندانسازی با کیفیت‌ تر و به روزتر باشند، دقت و کیفیت خروجی و نتیجه کار نیز بالا خواهد رفت. 

برای جایگزینی دندان یا دندان های جدید، ابتدا باید توسط دندانپزشک از دندان ها و فک بیمار قالب گیری شود. سپس این قالب برای ساخت و پردازش به رابراتوارهای دندانسازی ارسال شده و پس از گذشت چندین روز، دندان آماده شده برای جایگذاری به مطب دندانپزشک ارسال خواهد شد. 

انواع تجهیزات دندانسازی

دستگاه کستینگ یا ریخته گری (Casting Machine)

این دستگاه یکی از تجهیزات فنی رایج در بخش پروتزهای دندانی است. برای ذوب و ریخته‌ گری آلیاژهای مختلف دندانی با ذوب بالا مانند آلیاژهای کبالت کروم و نیکل کروم و همچنین برای به دست آوردن قالب‌های مختلف مانند براکت‌های دندان مصنوعی، روکش‌ها و بریج‌ها استفاده می‌شود. کستینگ در انواع مختلفی انجام می شود. 

دستگاه کستینگ دندانسازی به دو دسته تقسیم می شود.

• کستینگ سانتریفیوژ (Centrifugal): این نوع از کستینگ ماشین ها به صورت دستی و با حرارت مستقیم کار می کنند. تمامی روند کاری این ماشین ریخته گری دندانسازی مکانیکی بوده و تقریبا می توان گفت که منسوخ شده و در حال حاضر از نوع دوم استفاده می شود. 
• کستینگ القایی (Air Pressure): نوع القایی کستینگ، پر استفاده ترین نوع ماشین ریخته گری دندانسازی است. این ماشین با برق شهری و بدون استفاده از شعله مستقیم کار می کند. به ویدیو زیر توجه کنید. 

کوره پرسلن (Porcelain Oven)

این یکی از تجهیزات ویژه لابراتوارهای دندانسازی فعال در تخصص پروتزهای ثابت است. کوره‌های پرسلن برای پخت پرسلن دندان استفاده می‌شود. این کوره‌ها به دو صورت کوره‌های پخت پرسلن و کوره‌های پرس که قابلیت پخت نیز دارند تقسیم بندی می‌شوند. این کوره ها پخت پرسلن به دلیل توزیع یکنواخت گرما در نقاط مختلف مفل (Muffle) و رنگ بسیار عالی پس از پایان پخت پودر باعث شده است نظر دندانسازان زیادی را به خود جلب کند. قابلیت های مختلف برای تنظیم وکیوم این امکان را می دهد تا برای هر شرایط و هر نوع پودر یا آلیاژی امکان برنامه ریزی وجود داشته باشد. یکی از مهم ترین مزایای محصول حرکت بدون لرزش محفظه المنت است که در آن به جای حرکت درب کوره، المنت به صورت عمودی از بالا به پایین حرکت می کند.

منبع: مقاله PORCELAIN FURNACES وب سایت dental-dictionary

کوره آماده سازی سیلندر KFP

کوره دندانسازی پرس و پخت زینترینگ پرسلن مدل AT300PLUS برند KFP

کوره دندانسازی پرس و پخت پرسلن AT300P

کوره دندانسازی پرسلن AT300

کوره دندانسازی پرسلن AT100