آشنایی با انواع فرز دندانپزشکی و کاربرد آن ها
مینای دندان سازنده لایه خارجی دندان می‌باشد. در مینای دندان هیچ عصبی وجود ندارد و در نتیجه دردی در زمان درمان احساس نخواهد شد. برای برخی از اعمال دندانپزشکی لازم است که بخشی از مینای دندان تراشیده یا برداشته شود. در این مواقع تنها لایه نازکی از مینا برداشته خواهد شد و بنابراین به استفاده از بی‌حسی نیازی نمی‌باشد. تنها ممکن است احساس فشار یا کشیدگی در زمان درمان احساس شود. فرزهای دندانپزشکی ابزاری چرخنده و کوچک هستند که برای تراش دادن و بریدن دندان، ترمیم های دندانی و صاف کردن سطح مورد نظر استفاده می شوند. فرزهای دندانپزشکی دارای انواع مختلف با کاربردهای متفاوت هستند که در این مقاله به شرح آن خواهیم پرداخت.
برای درک بهتر طبقه بندی فرزها اول به عکس زیر توجه کنید. در این عکس یک فرز دندانپزشکی را بر اساس کد ایزو (ISO Code) مشاهده می کنید.
برای شروع بحث فرزها باید بدانیم که براساس کد ایزو این ابزار را می توان از 5 نظر مختلف دسته بندی کرد.
براساس جنس (Material)
بر اساس میله (Shank)
براساس شکل (Shape)
براساس زبری (Grit)
براساس قطر سری (Head Diameter)
1.انواع فرزها بر اساس جنس
وظیفه و نقش فرزها در دندانپزشکی همواره بسیار مهم و حیاتی بوده است. این ابزار در گذشته فقط از جنس آهن (استیل) ساخته می شد اما امروزه برای انتخاب نوع آن 4 گزینه پیش رو داریم.
فرز الماسه (Diamond): در این فرز از سفت و سخت ترین ماده شناخته شده توسط بشر برای برش زدن سخت ترین قسمت بدن انسان یعنی مینای دندان استفاده می شود. بدنه این فرزها از استیل ساخته می شود و سطح سری آن ها با با تراشه یا پودر الماس پوشانده شده است. این لایه به طور معمول از پودر الماس مصنوعی تهیه شده و خیلی کم پیش می آید که از الماس طبیعی ساخته شده باشد. قطعا فرزهایی با لایه الماس طبیعی جنس و کیفیت بالاتری دارند اما قیمت بسیار بالای آن ها باعث شده تا کارایی کمتری داشته باشند.
فرز کارباید (Carbide): فرز از جنس کارباید یا فلز تنگستن (Tungsten) یکی از جایگزین های فرزهای آهنی قدیمی بوده و 3 برابر آن ها سختی دارد. علاوه بر این به دلیل پوشش اطراف خود ماندگاری بسیار بالایی نیز دارد.
منبع: مقاله Five Types of Dental Burs and When to Use Them وب سایت credihealth
فرز سرامیکی (Ceramic): استفاده از این فرز برای پرداخت و کار کردن با نواحی از دندان که از مصنوعی در آن ها استفاده شده توصیه می شود زیرا این فرزها در هنگام کار داغ نمی کنند بنابراین با اسفاده از آن ها احتمال سوختگی دندان بیمار بسیار پایین است.
فرز استیل (Steel): استفاده از فرزهای استیل کم هزینه ترین راه برای تراشیدن دنتین دندان و آماده سازی حفره های دندانی است. این فرزها نسبت به فرزهای کارباید منعطف تر، محکم تر و پرسرعت تر هستند. احتمال شکنندگی این فرزها نیز نسبت به سایر انواع آن کم تر است.
2.انواع فرزها بر اساس میله (Shank)
دومین طبقه بندی فرزها بر اساس میله یا شنک آن ها است که از ساده ترین نوع دسته بندی ها است.
فرزهای توربینی (Turbin): قطعا سریع ترین نوع ابزار روتاری در دندانپزشکی توربین ها با فرزهای مخصوص هستند که قطر میله آن ها 1.6 میلی متر است. به این نوع فرزها، فرزهای سرعت بالا یا FG ( Friction Grip) نیز می گویند. این دسته از فرزها بر اساس طول میله به دو دسته FGM (Friction Grip Mini) با طول دسته کوتاه و FGL (Friction Grip Long) با طول دسته بلند تقسیم می شوند.
فرزهای آنگل (Angle): در این فرزهای آنگل قطر میله به 2.35 میلی متر می رسد. به طور معمول در انتهای غیرفعال آن ها شیاری دیده می شود. این نوع فرزها گاهی با اسامی RA (Right Angle)، CA (Contra-Angle) یا به طور ساده تر فرزهای سرعت کم شناخته می شوند.
فرزهای هندپیس (Handpiece): قطر میله این فرزها همانند فرزهای آنگل 2.35 میلی متر است با این تفاوت که طول بیش تری نسبت به آن ها دارند. این فرزها را با نام اختصاری HP (Handpiece) یا فرزهای هندپیس مستقیم می شناسند.
3.انواع فرزها بر اساس شکل (Shape)
تنوع ظاهری فرزهای دندانپزشکی تمامی ندارد و هر روز به آن ها افزوده می شود. در این بخش به معرفی تعدادی از پرکاربردترین آن ها می پردازیم.
فرز توپی (Ball Bur): می توان گفت که این فرز پرکاربردترین نوع فرز در دندانپزشکی است. از این فرزها برای زدودن جرم ها، بازکردن دندان برای انجام کارهای ترمیمی و جراحی و یا شکل دادن به اتاق پالپ دندان پس از پالپوتومی استفاده می شود.
فرز استوانه ای (Cylindrical Bur): این نوع از فرها در 3 نوع سرصاف، سرگرد و نوک دار موجودند که هرکدام برای کار مشخصی طراحی شده اند. به طور مثال توع سرصاف این فرز برای شکل دادن به گوده در کراون های سرامیکی استفاده می شود.
فرز مخروطی (Conical Bur): فرزهای مخروطی در دو نوع سر صاف و سر گرد موجودند که در کنار تمام قابلیت هایی که دارند برای آماده سازی اینلی/اینله (Inlay) و ایجاد گوده (Chamfer) نیز استفاده می شوند.
فرز مخروطی برعکس (Inverted Cone Bur): برای کار در حفره های دندانی و شکل دادن به ناحیه اکلوزال (Occlusal) از این نوع فرز استفاده می شود. (برای آشنایی با نواحی مختلف دندانی می توانید به مقاله "آشنایی با آناتومی دندان؛ انواع، تعداد و مشکلات شایع" سر بزنید.)
فرز شعله ای (Flame Bur): این فرز برای ایجاد شیارهای ظریف باکالی یا لینگوالی در جراحی ها بسیار مناسب است.
فرز چرخی (Wheel Bur): برای شکل دادن به ناحیه اکلوزال یا ایجاد حفره های عمیق در دندان فرز چرخی گزینه مناسبی است.
در کنار تمام این فرزها، انواع دیگری وجود دارند که می توانید با مشاهده عکس زیر تا حدودی با آن ها آشنا شوید.
منبع: مقاله Dental Burs وب سایت rvc.ac.uk
4.انواع فرزهای دندانپزشکی براساس زبری (Grit)
اندازه زبری یا Grit یک فرز تاثیر مستقیمی در میزان سختی و قدرت برش آن ها دارد. دور میله فرزها معمولا یک نوار رنگی وجود دارد که نشان دهنده میزان زبری آن است. این رنگ بندی طبق کد ایزو تعیین شده و رایج ترین آن ها عبارتند از:
سفید: سوپرفاین؛ ریز دانه ترین تراشه و کم ترین زبری
زرد: اکسترا فاین؛ زبری کم
قرمز: فاین؛ زبری متوسط رو به کم
آبی: استاندارد
سبز: زبر
مشکی: درشت دانه ترین تراشه و بیش ترین زبری
5.انواع فرزهای دندانپزشکی بر اساس قطر سری (Head Diameter)
توضیح این دسته شاید مختصرترین و در عین حال گسترده ترین طبقه بندی فرزها باشد. در این دسته بندی فرزها بر اساس اندازه سری فعال (Active Part) جدا می شوند و تعداد آن ها خیلی خیلی زیاد است.
حالا که در مورد 5 طبقه بندی اصلی فرزهای دندانپزشکی اطلاعات داریم می توانیم به یک زبان مشترک با هم صحبت کنیم و آن زبان کد ایزو (ISO Code) است.
آیا دسته بندی دیگری برای فرزها وجود دارد؟
همانطور که پیش تر اشاره کردیم، نمی توان فرزها را به همین 5 دسته بندی محدود کرد. فرزهایی وجود دارند که مخصوص عمل های خاص دندانپزشکی ساخته می شوند. به طور مثال:
فرزهای لابراتوری دندانپزشکی (Laboratory): این فرزها برای کار بر روی مواد ترمیمی شامل فلزات، گچ، سرامیک، آکریلیک و ...طراحی شده اند.
فرزهای جراحی فک و صورت (maxillofacial): فرزهای زیادی برای کار در هنگام جراحی فک وجود دارند و از آن ها برای برش دادن استخوان، باز کردن استخوان، لیفت سینوس و ایمپلنت استفاده می شود.
فرزهای اندودنتیک (Endodontic): تمامی فرزهایی که در فرایند درمان ریشه یا روت کانال (Root Canal) استفاده می شود در این دسته قرار می گیرند.
نحوه شماره گذاری ایزو
حالا نوبت به این می رسد که بدانیم این 5 دسته بندی در کد ایزو کجا قرار می گیرند. کد ایزو هر فرز از 15 رقم تشکیل شده است. این 15 رقم به 5 گروه 3تایی تقسیم شده و هر دسته 3 تایی نشان دهنده یکی از طبقه بندی های بالا خواهد بود.
3 رقم اول: جنس مواد سازنده
3 رقم دوم: حالت میله یا شنک فرز
3 رقم سوم: شکل ظاهری فرز
3 رقم چهارم: نشان دهنده میزان زبری و نرمی فرز. توجه داشته باشید که این 3 رقم فقط در کد ایزو فرزهای الماسی وجود دارند.
3 رقم پنجم: قطر سری فرز
برای کسب اطلاعات بیش تر در مورد کد ایزو و نحوه شماره گذاری آن اینجا کلیک کنید.
منبع: مقاله Dental Burs in Restorative Dentistry and Endodontics Past and Present: A Review وب سایت jrmds در تاریخ 13 آگوست 2021
سوالات متداول در مورد فرزهای دندانپزشکی
چگونه فرز توربین را از آنگل تشخیص دهیم؟ اجازه دهید با یک عکس ساده تفاوت این فرزها را برایتان توضیح دهیم. فرزها آنگل نیز مانند فرزهای توربین در انواع شکل های متنوع وجود دارند و اغلب برای برداشت پوسیدگی ها کاربرد دارند. انتهای بدنه ی این فرزها برخلاف فرزهای توربین، حالت زبانه دار یا به اصطلاح لچ تایپ (Latch type) دارد.
برای نگهداری بهتر از فرزها چه کارهایی باید انجام دهیم؟ برای استفاده طولانی مدت از فرزها باید نکاتی مانند روغن کاری هندپیس و توربین، تنظیم فشار هوای یونیت، نصب صحیح جایگذاری فرز، عدم استفاده از فرزهایی که مستهلک شده اند و یا در حین کار تاب برداشته اند، استریل کردن، انجام مراقبت های لازم از هد، برطرف کردن هرگونه انسداد در مجاری آب و هوا و چک کردن مداوم کمپرسور را نباید فراموش کنیم. در ضمن پس از انجام تمامی این کارها باید آن ها را در محفظه های به خصوص قرار داد تا آسیبی به آن ها وارد نشود.
کلام آخر
در این مقاله 5 دسته مختلف این ابزار را بررسی کرده و شرح دادیم. فرز های دندانپزشکی قطعاتی مانند مته کوچکی هستند که به هندپیس، توربین و آنگل متصل می شوند.عموما برای ایجاد برش در دندان ها و استخوان که دارای بافت سخت هستند به کار می روند. فرزهای دندانپزشکی چرخنده های کوچک هستند که از طریق برش دادن و کندن و یا ساییدن، قسمت سخت دندان را برمیدارند و همین طور از این ابزار برای صاف کردن و برداشت اضافه های ترمیم های فلزی مانند آمالگام و ترمیم های همرنگ دندان مثل کامپوزیت ها نیز استفاده می شود. این ابزار بسیار کاربردی در جنس ها، اشکال و سایزهای مختلف که با توجه به نوع نیاز دندانپزشک و متد درمانی مورد نظر تولید و مورد استفاده قرار می گیرند. اگر این ابزار درست انتخاب شوند علاوه بر راحت تر کردن کار برای دندانپزشک، شرایط بهتری نیز برای بیمار فراهم می کنند.
ممنون که با ما همراه بودید. برای مطالعه مقالات بیش تر به آکادمی یونیت سر بزنید.